Cuộc Cách Mạng Pháp 1789-1799

                                      by Peter McPhee                          Người dịch: Phương Duy

Lời tựa

 

Cuộc Cách Mạng Pháp là một trong những khúc quanh lịch sử lớn lao nhất. Trước đó chưa từng có người dân của một đất nước to lớn và đông dân  nào cố công tái tạo xã hội của họ trên căn bản của nguyên tắc chủ quyền phổ thông như vậy. Tất cả những bi hài, thành công, thảm kịch từ đó và những cố gắng để duy trì hay lật đổ nó đều luôn thu hút sinh viên học giả  nghiên cứu qua hơn hai thế kỷ. Mặc dù  trong dịp kỷ niệm 200 năm 1989, các nhà báo cánh hữu đã nhanh chóng tuyên bố rằng Cách Mạng Pháp đã hoàn tất, tầm quan trọng và sức lôi cuốn của nó đối với chúng ta không hề suy giảm.

Kể từ khi hàng ngàn người dân Paris vũ trang đi đến đột kích thành lũy Bastille hôm 14 tháng Bẩy 1789, người ta đã tranh luận về nguồn gốc và ý nghĩa của những gì đã xảy ra. Tất cả đều đồng ý về tính chất nổi bật  và chưa từng xảy ra của cuộc đột kích vào Bastille và những hành động cách mạng có tính kết hợp  trong khoảng giữa tháng Năm và tháng Mười 1789. Tuy nhiên, chung cuộc của các biến cố này đã không chỉ ra được bất cứ dấu hiệu kết luận nào cho cuộc tranh luận về khởi nguồn của cuộc Cách Mạng.

Những năm tháng sau 1789, các chính quyền cách mạng kế tục cố tìm cách sửa chữa mọi khía cạnh của cuộc sống theo như cách họ hiểu biết để tạo thành  những nguyên tắc củng cố cho cuộc Cách Mạng 1789. Tuy nhiên, do không thể có sự đồng thuận trong sự áp dụng những nguyên tắc này, câu hỏi về cuộc Cách Mạng thuộc về ai mau chóng trở nên  một lý do chia rẽ dẫn dắt cuộc Cách Mạng đến những chiều hướng mới. Cùng lúc đó, những địch thủ nặng ký về sự đổi thay từ trong và ngoài nước Pháp đã buộc các chính quyền phải có những biện pháp để tự duy trì Cách mạng với đỉnh điểm là thời kỳ khủng bố 1793-1794.

Những kẻ cầm quyền trong những năm đó luôn khẳng định rằng cuộc Cách Mạng đã hoàn thành vì đã đạt được mục tiêu và trật tự xã hội đã được ổn định. Khi vua Louis XVI  (bị ép) về sống tại  Paris vào tháng Mười 1789, khi Hội Đồng Quốc Gia  xử dụng bạo lực trong việc giải tán đám đông  yêu cầu lật đổ nhà vua trong tháng Bẩy  năm 1791, hoặc khi Quốc Hội Nghị Viện giới thiệu Hiến Pháp năm Cách Mạng thứ Ba vào năm  1795, lần nào cũng được khẳng định rằng đó là thời điểm để ngưng mọi diễn tiến  thay đổi Cách Mạng. Cuối cùng, chính sự tiến chiếm quyền lực của Napoleon Bonaparte vào tháng Mười Hai 1799 mới là cố gắng thành tựu nhất trong việc áp đặt một tình trạng ổn định.

Những sử gia đầu tiên khảo sát về cuộc Cách Mạng lúc đó đã bắt đầu phác họa không chỉ là những bản tường thuật về các sự kiện Cách Mạng, mà họ cũng đã có những phán đoán về  những kết quả của sự thay đổi Cách Mạng. Chẳng hạn như: Cuộc Cách Mạng Pháp đã mang  tới cái tinh thần cách mạng như thế nào? Sự bất ổn về chính trị kéo dài trong những năm tháng này có che đậy một sự ổn định về mặt kinh tế và xã hội  mang nhiều tính chất căn bản hơn không? Liệu cuộc Cách Mạng Pháp có phải là khúc quanh chính thức của lịch sử nước Pháp và cả thế giới như những người ủng hộ nó tuyên bố, hay đó là một thời kỳ kéo dài của những biến động đầy bạo lực và chiến tranh đã hủy hoại hàng triệu sinh linh?

Tập sách này là một câu chuyện tường thuật về cuộc Cách Mạng, đồng thời tìm kiếm lời đáp cho những câu hỏi căn bản kể trên. Tại sao có một cuộc cách mạng vào năm 1789?  Tại sao điều đó chứng tỏ rằng thật khó khăn để củng cố một chế độ mới? Thời kỳ khủng bố có thể được giải thích ra sao? Một thập niên thay đổi cách mạng đem lại kết quả gì? Cuốn sách nêu lên sự phong phú bao la của việc viết sử trong vài thập niên qua, trong đó có một vài phần thuộc về các cuộc tái tranh luận vào thời điểm kỷ niện 200 năm  của Cách Mạng 1789, nhưng phần lớn của tập sách chịu ảnh hưởng bởi những thay đổi rộng rãi hơn khi tác giả đi sâu sát vào  việc viết sử.

Bốn chủ đề nổi bật trong số đa dạng các cách tiếp cận cuộc Cách Mạng Pháp trong những năm trước đây. Thứ nhất là việc áp dụng một nhận thức giàu tưởng tượng hơn về chính trị thế giới bằng cách đặt sự thực thi quyền lực trong bối cảnh một nền văn hoá chính trị và trong lãnh vực công chúng. Có nghĩa là, cách tiếp cận này tranh luận rằng, chúng ta có thể bắt đầu hiểu biết về cuộc Cách Mạng Pháp, chỉ khi nào đi ra khỏi sân toà và quốc hội để cứu xét đến một danh sách đầy đủ hơn về những phương cách mà người dân nghĩ và hành động bên ngoài chính trị.  Nối liền với cách tiếp cận này là một cách tiếp cận thứ hai, qua đó xem xét lại ảnh hưởng thống trị của nam giới lên nền chính trị lập hiến và sự đáp trả mãnh liệt lên những thách đố nam quyền của  phái nữ. Như một hệ quả, cách tiếp cận thứ ba là mở lại những tranh luận về nguồn gốc của các cuộc khủng bố giai đoạn 1793- 1794:  Liệu những mầm mống của nền chính trị đầy đàn áp và chết chóc trong thời kỳ đó có được bắt nguồn từ những giây phút khởi đầu của cuộc Cách Mạng, hay từ chính năm 1789, hay khủng bố là sự đáp trả trực tiếp cho cuộc khủng hoảng quân sự đầy tuyệt vọng năm 1793? Cuối cùng, và có phần khác hơn, một hứng thú mới  qua cách tiếp cận với trải nghiệm của người dân thường đã giúp các sử gia khảo sát rộng rãi hơn về kinh nghiệm nông thôn  của cách mạng. Một kích thước mà trải nghiệm đó sẽ được nhấn mạnh ở đây có liên can đến lịch sử của môi trường nông thôn.

Mười năm Cách Mạng Pháp cũng rất quan trọng cho sự phát sinh  một số tuyên ngôn về những tư tưởng và học thuyết chính trị, như bản Tuyên ngôn về Nam Quyền và quyền Công Dân năm 1789 và bản Hiến Pháp Jacobin 1793. Những biểu lộ đương thời của một số màn kịch bi thảm của cuộc Cách Mạng, chẳng hạn như cuộc thảm sát tháng Chín năm 1792, dường như quá tàn bạo một cách bất thường. Vì lý do đó, những phần chính yếu của hàng loạt rộng lớn các tài liệu được tái tạo ở đây cho chúng ta có khả năng tốt hơn để lắng nghe những tiếng nói đa dạng về cuộc Cách Mạng Pháp.

Người bạn đồng sự Chips Sowerwine của tôi đã viết cho bản thảo về  sự ích lợi trong tầm nhìn phê phán rất bác học của ông: tôi biết ơn ông về điều đó cũng như về tình thân hữu và sự khuyến khích của ông. Bản thảo này cũng được tu sửa tốt hơn qua góc nhìn phê bình của Charlotte Allen, Judy Anderson, Glenn Matthews, Tim Tackett và Suzie Schmitz, nhưng dĩ nhiên không ai trong số họ phải chịu trách nhiệm cho những thiếu sót của tập sách này. Đồng thời tập sách cũng có sự hỗ trợ đầy giá trị của Juliet Flesch, Marcia Gilchrist và Kate Mustafa.