Khi nhà vua chạy trốn - chương 1


Chương 1: Thưa Hoàng Thượng, ngài không thể đi qua được.


Đó không phải là một thị trấn đặc biệt. Đó là một thị trấn nắm bên bờ dòng sông Aire nhỏ bé chảy qua giữa 2 rặng đồi của cánh rừng Argonne thuộc vùng Đông Bắc nước Pháp, nơi có một cộng đồng nho nhỏ chừng ngàn rưởi nhân mạng với công việc hàng ngày của họ nếu không mở tiệm buôn bán kinh doanh thì cũng thợ thủ công hay nông dân làm chủ các trang trại trồng lúa hoặc các vườn cây ăn trái ở các miền quê lân cận. Cũng giống như hầu hết các thị trấn khác ở khắp nước Pháp, đây là vùng nước xoáy đọng lại. Con đường độc đạo này chạy từ Phía Nam dẫn vào thị trấn Varennes  phải đi qua một cái cổng chào nằm trong khu vực ngay  cạnh  ngôi thánh đường nhỏ trước uốn lượn qua thị trấn trước khi băng qua con sông  trên một cây cầu gỗ nhỏ hẹp. Ở phía Bắc, cách xa thị trấn chừng ba bốn mươi dặm là những đồn canh Sedan và Montmédy, nơi quân lính biên phòng trú đóng tại khu vực biên giới , ngày nay trực thuộc biên giới nước Bỉ, nhưng tại thời điểm đó lại là vùng đất thuộc đế quốc Áo. Thời đó, lòng đường vẫn còn gồ ghề lớm chởm rất xấu do bởi chỉ được chăm sóc bảo trì sơ sài qua bàn tay của dân quân địa phương. Đối với cư dân, thị trấn này dường như là cứ điểm văn hoá và thương mại cuối cùng, một nơi hẻo lánh hiếm khi có chuyện xảy ra.
Thế nhưng, vào cái đêm 21 tháng Sáu 179, tại đây đã có chuyện lạ xảy ra.  Khoảng mưới một giờ đêm, hầu hết cư dân đã say ngủ, bóng trăng vẫn chưa lên cao, thị trấn ẩn mình trong bóng đêm lặng lẽ. Điểm sáng duy nhất le lói giữa thị trấn phát ra từ một quán trọ nhỏ có tên Golden Arm  nằm bên lề  con đường chính ở một góc công viên nhỏ  không xa cổng chào. Trong quán hiện có một nhóm thanh niên trẻ còn đang ngồi uống rượu chuyện trò tán gẫu. Trên lầu quán trọ cũng có một cặp khách lạ nghỉ chân qua đêm, một nhóm kỵ binh nói tiếng Đức vừa mới tiến vào thị trấn và trú đóng trong một tu viện gần đó. Và cuối cùng là 4 anh bạn trẻ thân thiết địa phương, cả 4 là tình nguyện  viên của một đại đội vệ binh quốc gia. Một trong 4 người là chủ quán trọ Jean Le Blanc. Ba người kia là thằng em trai Paul của Jean, Joseph Ponsin, con trai ông giáo làng và Justin George con ông thị trưởng. Lúc này ông bố của Justin đang đi họp vắng ở tận Paris trong mhiệm vụ  là một  đại biểu của Hội Đồng Lập Hiến Quốc Gia. Cả bọn có lẽ đang hăng say thảo luận về những tin tức mới nhất của cuộc Cách Mạng. Rất có thể họ đang đặt nghi vấn về bọn kỵ binh Đức, cố tìm hiểu lý do mà bọn này có mặt ở thị trấn vào lúc này. Đồng thời cũng cố suy đoán vì sao những ngày gần đây đã có quá nhiều cuộc hành quân của binh lình hoàng gia trong một miền xa xôi hẻo lánh  như thế này.
Ngay lúc này bỗng có 2 người khách lạ tiến vào quán. Người lên tiếng nói là một anh chàng đặc biệt to lớn và đầy tự tin. Anh tự giới thiệu là Drouet và ngay tức khắc hỏi đám thanh niên trong đám có yêu nước mãnh liệt không. Khi họ trả lời anh ta rằng đó là chuyện dĩ nhiên, anh bèn thuật lại một chuyện thật  đáng kinh ngạc.  Drouet làm quản lý cho một tạm thay ngựa ở tại Sainte Menehould, một thị trấn cách đây chừng 30 cây số về phía Tây Nam. Chỉ mới cách đó vài giờ, anh đã nhìn thấy nhà vua và hoàng hậu cùng cả hoàng gia nước Pháp đang di chuyển trên 2 chiếc xe ngựa. Họ dừng lại thay ngựa ở trạm chuyển tiếp của anh. Sau khi đã thảo luận với các vị lãnh đạo thị trấn, anh và người bạn Guillaume, cả hai từng là kỵ binh, bèn cưỡi ngựa đuổi theo đoàn xe của nhà vua và vừa qua mặt họ khi họ dừng lại nghỉ chân bên lề đường ở ngay đầu thị trấn Varennes . Anh chắc chắn đó là nhà vua và biết họ đang đi về hướng biên giới nước Áo. Anh nói rằng vì sự an nguy của đất nước và của cuộc Cách Mạng, hành trình của nhà vua và hoàng gia phải bị chặn lại.
Một chuyện hoang tưởng như vậy thật khó để tin tưởng. Nhưng lúc này là thời điểm rất đặc biệt. Chính cái mãnh lực và cái cá tính sắt đá của Drouet mang đầy tính thuyết phục đã khuấy động đám thanh niên trẻ hành động. Anh em nhà Le Blanc chạy vội đi đánh thức các thành viên của vệ binh quốc gia và vài nghị viên của thị trấn sống quanh đó, rồi họ về nhà trang bị súng ống. Cùng lúc, Drouet , Guillaume và mấy người kia vội vã chạy ra chặn lối qua cầu bằng một toa xe chất đầy đồ đạc bàn ghế.
Viên đại biểu hội đồng đầu tiên đến hiện trường là Jean Baptiste Sauce, công tố viên thị trấn, người thay mặt viên thị ttrưởng đang đi vắng để điều hành quản lý thị trấn. Anh trạc 36 tuổi, cao lớn, lưng hơi khòm và hói đầu, vừa buôn bán tạp hoá vừa sản xuất đèn cầy. Mặc dù trình độ kiến thức có hạn chế với những bài viết đầy lỗi chính tả, anh ta có một tình yêu nước nồng nàn và một cá tính điềm đạm đặc sắc khiến mọi người trong thị trấn kính trọng. Sững sờ với tiếng gọi cửa đánh thức của Le Blanc, anh cũng vẫn cố thay y phục cho thật tươm tất rồi  vội vã ra khỏi nhà với chiếc lồng đèn, không quên dặn hai đừa con trai đi loan báo tin tức đến mọi nhà trong phố bằng lối thông tin cổ truyền là ra đường la lớn “ cháy, cháy!”.  Vào khoảng 11.20pm, Sauce, George, Ponsin, anh em nhà Le Blanc và 2 người khách từ Sainte Menehould đã tụ họp được chừng nửa tá những hàng xóm ở quanh quán trọ. Ngay lúc đó, hai chiếc xe ngựa mà Drouet vừa kể tiến vào dưới vòm cổng chào với 2 người cưỡi ngựa đi hộ tống.
Trong khi vài vệ binh cầm đuốc soi đường, vài người khác giương súng lên ép buộc 2 người đánh xe ngựa dừng lại và bước xuống xe. Sauce tiến lại gần chiếc xe đầu, một loại xe nhỏ 2 ngựa kéo. Anh ta  nhìn vào bên trong xe thấy có 2 người đàn bà sợ hãi run rẩy. Họ bảo anh rằng giấy tờ tuỳ thân của họ đang nằm ở chiếc xe đàng sau. Sauce bèn đi sang chiếc xe đó, một chiếc xe to lớn có 6 ngựa kéo và chất đầy hành lý. Anh ta soi cái đèn lồng trên tay vào cửa sổ xe và thận trọng nhìn vào phía trong.


Trong xe dường như có 6 người: 2 đứa trẻ không biết là trai hay gái, 3 người đàn bà ăn mặc kiểu tầng lớp trung lưu, một người còn trẻ chừng 20 và khá xinh đẹp, 2 người kia lớn tuổi hơn, và cuối cùng là một người đàn ông dáng đẫy đà  với cái mũi to và cái cằm chẻ. Ông ta ăn vận như một thương gia hay một luật gia. Sauce thì chưa bao giờ có cơ hội nhìn thấy nhà vua, nhưng anh ta thấy người này có vẻ tương tự như những hình ảnh của hoàng gia mà anh đã từng gặp.
Mặc cho họ phản đối, anh vẫn mang hết các giấy tờ thông hành của họ vào quán kiểm tra kỹ lưỡng hơn. Với nhiều nhân viên của thị trấn tập trung trong đó, anh ta đọc to lên giấy thông hành của  một nữ Bá tước người Nga danh hiệu phu nhân De Korff đang trên đường đến Frankfurt, được bộ ngoại giao cấp  và ấn ký bởi chính nhà vua Louis XVI. Mặc dù giấy phép thông hành có vẻ rất mù mờ về số lượng người được cấp chiếu khán và mặc dù lộ trình đi  từ Paris qua thị trấn Verennes này để tới nước Đức có vẻ không hợp lý lắm, nhưng giấy tờ  dường như hợp lệ, cho nên Sauce và các đồng sự tính cho phép họ đi qua. Nhưng Drouet ngưởi đã bỏ nhiều thời gian và công sức cũng như danh dự trong vụ này nên rất kiên quyết. Anh ta biết rõ là đã nhận ra nhà vua. Anh cũng nhìn thấy rõ ràng ở tại Sainte Menehould, một tay đại uý thuộc giới quý tộc đến cạnh chiếc xe giơ tay chào và nhận lệnh như kiểu vâng lệnh một thượng cấp. Nếu các viên chức ở thị trấn này để cho hoàng gia đào tẩu ra nước ngoài, họ sẽ mang tội phản quốc. Thêm vào đó, Drouet khẳng định, giấy phép thông hành không có giá trị bởi không có đồng chữ kí của chủ tịch Hội Đồng Lập Hiến Quốc Gia. Thực ra, không có yêu cầu phải có chữ ký của chủ tịch Hội Đồng Quốc gia  mới hợp pháp, nhưng mọi người chẳng ai biết điều đó đúng hay sai. Vì vậy, cuối cùng họ quyết định  tìm cách câu giờ.
Khách du hành trên xe được thông báo rằng giờ đã quá muộn để xem xét kỹ lưỡng giấy tờ. Vả lại trong trời đêm với  điều kiện tồi tệ của con đường trước mặt , tiếp tục hành trình sẽ rất nguy hiểm, nên hãy chờ tới khi trời sáng. Mặc cho những phản đối giận dữ, đoàn lữ hành gồm 8 người cùng ba đi hộ tống trong đồng phục mầu vàng bị ép buộc xuống xe và được tạm trú ngay trong nhà của ông chủ tạp hoá Sauce. Họ được dẫn  đi qua con đường đá sỏi từ quán trọ đến gian hàng của Sauce, leo lên một cầu thang bằng gỗ tới một căn hộ 2 phòng ngủ. Lúc đầu, đoàn người cồ giữ nguyên tung tích của họ. Một bà trung niên tự xưng là nữ Bá Tước De Kroff nằng nặc bảo rẳng họ đang rất gấp, cần được đi ngay đến nước Đức. Tuy nhiên, với sự ám ảnh về việc người đàn ông quá giống hình ảnh nhà vua, Sauce bỗng nhớ ra rằng có ông Jacques Destez một thẩm phán địa phương đã cưới một bà vợ ở tại Versailles và vì vậy ông ta đã có nhiều dịp gặp gỡ hoàng gia. Vậy là anh ta đến thẳng nhà của viên thẩm phán đánh thức ông dậy và đưa ông đến nhà anh. Chỉ vừa mới bước lên khỏi cầu thang, Destez đã quỳ gập xuống cúi đầu và run rẩy trong sự xúc động. “Ô Lạy Chúa! Bẩm Hoàng Thượng!” ông la lên.
Thật là một chuyện thần kỳ, Louis XVI, vua nước Pháp lại có mặt ở thị trấn này, ngay trong phòng ngủ của người bán tạp hoá. Lại có cả hoàng hậu Marie-Antoinette, cô công chúa 12 tuổi và vị thái tử kế vị ngai vàng lên 5 của họ . Đi cùng  còn có  cô em gái  Elizabeth của vua cùng đứa con của bà. Mọi người đứng lặng người. Bà mẹ già của Sauce sau đó lại gần. Bà quỳ xuống nức nở, chẳng bao giờ  bà có thể tưởng tượng có ngày thấy mặt đức vua và vị thái tử bé nhỏ. Khi nhận ra rằng tung tích đã bại lộ, Louis XVI giờ cất tiếng: “ Phải, ta chính là đức vua của các ngươi. Ta đến để sống với các ngươi, hỡi thần dân của ta, làm sao ta có thể bỏ rơi các ngươi”. Sau đó nhà vua làm một hành vi rất đáng chú ý. Ông bước đến từng người một trong đám viên chức thị trấn và ôm lấy họ. Sau đó ông kêu gọi họ lắng nghe chuyện của ông. Ông bị buộc phải trốn khỏi dinh thự ở Paris vì có một đám  Jacobins điên cuồng làm cách mạng  đã chiếm đoạt thành phố. Tệ hơn nữa, bọn gây náo loạn này đã liên tục gây nguy hại cho sinh hoạt của hoàng gia.  Thật ra, nhà vua bảo họ, ông không có ý định trốn qua nước Đức mà chi muốn di hành tới khu phố cổ Montmédy gần biên giới. Từ vị trí xa xôi đó, khuất tầm mắt của lũ phản loạn, ông có thể tập trung để lấy lại vương quyền và dẹp yên hỗn loạn trong tình trạng vô chính phủ đang ngày càng hung bạo. Ông nói: “Sau khi bị buộc phải sống trong vòng vây của gươm đao giáo mác, ta đã di hành về miền quê để tìm lại tự do và bình lặng như các ngươi đang sống đây. Nếu ta cứ ở lại Paris. Ta cùng hoàng gia sẽ chết.” Nhà vua yêu cầu thị trấn chuẩn bị thay ngựa cho xe và để hoàng gia lên đường hoàn tất hành trình.
Bị khuất phục bởi xúc động trong giây lát, lại sợ hãi và bị áp đảo vì cái uy lực của hoàng gia cũng như hào quang của nhà vua  khi họ có mặt ở nơi này, những người lãnh đạo thị trấn có ý giúp đỡ. Họ nói, nếu cần, họ sẵn sàng hộ tống đức vua tới tận Monmédy. Ngay khi trời vừa sáng, họ sẽ phái các thành viên của họ trong lực lượng vệ binh quốc gia đi theo bảo vệ vua. Khi họ quay trở lại hội trường thị trấn để sắp xếp công việc, đầu óc vẫn còn hoang mang. Làm sao có thể không tuân lệnh của chính nhà vua,  người đang trị thừa kế  một cơ nghiệp vương quyền đã cai trị nước Pháp hơn tám trăm năm?
Do đó sau khi đã khuất tầm mắt của vua và đã thảo luận với những người khác, họ bỗng nhận ra sự phức tạp của tình thế mà họ đang lâm vào. Họ bắt đầu có những suy nghĩ khác.

Cuộc Cách Mạng qua mùa hè thứ ba

Đối với cư dân thị trấn Varennes, họ không còn  giống như những ngày tháng Hai năm trước. Chỉ trong mấy tháng trước đây, thị trấn đã trải qua một loạt những biến chuyển lạ thường đã khuấy động đến mọi ngóc ngách của vương quốc và đã làm thay đổi hoàn toàn cái phương cách mà cư dân nhìn lại  chính họ và vị trí của họ đối với thế giới. Vào tháng Ba 1789, sau một loại các biến cố tưởng như chẳng có liên quan gì đến họ, cánh đàn ông trong thị trấn tuổi từ 24 trở lên và có đóng thuế được mời tham gia vào một cuộc bầu cử quốc gia, một sự kiện để chọn ra những đại biểu được bầu vào Hội Đồng Đại Biểu Tổng Quát, một cơ chế đã không hề được thành lập trong suốt 171 năm qua. Varennes đã là nơi vừa có cuộc bầu cử địa phương, vừa có cuộc bầu cử khu vực thứ cấp đưa đến việc lựa chọn thị trưởng riêng cho chính họ, một cựu luật gia, lúc đầu là một đại biểu dự bị và sau đó trở nên đại biểu thực thụ của Hội  Đồng Lập Hiến Quốc Gia. Một điều khác có lẽ quan trọng không kém là những hội nghị về việc đầu phiếu hồi tháng Ba đã được yêu cầu ghi lại những bất mãn của người dân mong được thấu đến tai nhà vua. Mặc dù cái danh sách những bất mãn này của Varennes đã bị thất lạc, nó có lẽ cũng không khác mấy với cái bản được lưu lại của cái thị xã nhỏ Montfaucon cách đó chỉ 6 dặm.  Trong khi người dân trong các cộng đồng khắp nước Pháp bắt đầu không tiếc lời ca ngợi  việc nhà vua Louis XVI công bố các cuộc bầu cử, rải rác vẫn có những đòi hỏi có sự thay đổi từ đủ loại các cơ cấu địa phương. Họ yêu cầu giảm bớt gánh nặng thuế khoá. Họ đòi hỏi mọi công dân kể cả giới tu hành và giới quý tộc  phải trả thuế đồng đều tuỳ thuộc vào số doanh thu. Họ yêu cầu quyền quản trị được phân tán xuống cho các hội đồng điạ phưong và  ngân sách chi phí nhiều hơn cho việc giáo dục trẻ em. Nhưng bất cứ điều cá biệt gì được yêu cầu, hành động mạmh nhất của công dân Varennes cũng như trên khắp vương quốc Pháp cũng chỉ là phàn ánh một cách có hệ thống về đời sống của họ và những tranh cãi  tốt nhất về sự  thay đổi, cải thiện hay huỷ bỏ hết đi các cơ cấu hay  các cách thực hiện, cái nào là tốt nhất;  những điều này tự chúng đã là một biến cố cách mạng. Từ đó dấy lên nhũng kỳ vọng lớn lao cho một sự thay đổi bao quát mọi lãnh vực chính trị, kinh tế,  xã hội và cả  các cơ cấu thuộc về giáo hội.
Trong những tháng ngày tiếp theo, cư dân thị trấn Varennes thep dõi thời sự một cách kinh ngạc khi cái Hội Đồng Đẳng CấpTổng Quát mà họ giúp bầu lên bỗng biến đổi thành Hội Đồng Lập Hiến Quốc Gia. Tân Hội đồng này không chỉ lập ra để soạn thảo hiến pháp đầu tiên cho nước Pháp, nó còn khởi động cho                 
một thay đổi hoàn toàn những cấu trúc chính trị và xã hội của Pháp vượt quá xa những đòi hỏi trong danh sách những bất mãn mà họ đưa ra. Khoảng đầu tháng Tám 1789, các tin tức vể vụ phá ngục Bastille ở Paris và chiến thắng đè bẹp một âm mưu rõ ràng nhằm phá vỡ cuộc Cách Mạng đã khiến họ tổ chức một lễ hội ăn mừng lớn vì sung sướng. Có bắn đại pháo chào mừng, pháo bông, lễ hội tại công trường thị trấn, có cả phát chẩn cho người nghèo giống như những ngày đại lễ tôn giáo. Lại cũng có  phần biểu diễn ánh sáng phố thị hiếm hoi mà  thành phố kỳ vọng  vào ban đêm, mỗi hộ gia đình sẽ đặt ánh nến hay ánh đèn lồng trước cửa sổ nhà . Đối với một xã hội chưa quen thuộc với kiểu cách tập trung trưng bày ánh sáng như vậy, quả thực là một cảnh tượng lạ lùng đáng ngạc nhiên.
Nhưng không phải chỉ là việc ăn mừng những sự kiện từ mãi ở đâu đâu. Không bao lâu sau đó, cư dân Varennes được yêu cầu tự đi bầu chính quyền địa phương của họ và tham dự vào việc hàng ngày  tham gia vào  việc soạn thảo  bộ luật mới. Họ tiến vào quá trình liên lạc thường xuyên với Hội Đồng Lập Pháp Quốc Gia, tham khảo cố vấn và thông tin, góp ý với các đại biểu, gửi đi các vận động hành lang và đôi khi cũng đưa ra những đề nghị riêng của họ trong việc soạn thảo hiến pháp.  Sau nhiều thế kỷ dưới sự thống trị của tầng lớp quý tộc, giới giáo sĩ và hoàng gia trong mọi lãnh vực, ngoại trừ việc riêng gia đình và vài việc địa phương, giờ này, họ được mời gọi, đúng ra là cưỡng ép, tham gia vào chính quyền của họ, vào vận mệnh của họ. Một tiến trình như vậy đã truyền đi một xúc cảm đầy thích thú khi được dính líu vào mọi việc. Điều đó cũng thấm vào họ một cảm giác mới về bản sắc quốc gia, bản sắc của người dân Pháp thay thế cho cái thế giới nhỏ hẹp của vùng thung lũng Aire và cánh rừng Argonnes mà từ trước tới giờ được coi  như  những điểm chính liên hệ tới căn cước của cư dân Varennes. Cái phong trào Khai Sáng vĩ đại. cái biến động một là sóng giải phóng trí tuệ và sự tái thẩm định mà đã nở rộ trong số những nhà ưu văn hoá tú tại các thành phố lớn của Âu Châu  vào thế kỷ 18, quả thực  đã từng là điều gì rất xa lạ đối với Varennes. Có lẽ chỉ có với sự thay đổi hiến pháp của cuộc Cách Mạng mà cái châm ngôn về thời đại Khai Sáng của Immannuel Kant : “Dám biết dám hiểu” mới mang lại một ý nghĩa thực sự cho đại đa số người dân ở các thị xã làng mạc xa xôi của miền quê nước Pháp. Chỉ có trong cái ý nghĩa tích luỹ đầy tự tin và sự nhận thức về đất nước là một khối mà chúng ta có thể hiểu được các hành động của những người giống như Drouet và Sause và cả những nhà lãnh đạo địa phương khác ở cả khu vực trong suốt cuộc khủng hoảng mgày 21-22 tháng Sáu năm ấy.
Nhưng có 2 sự việc cũng đóng vai trò quan trọng trong việc cấu thành yếu tố tâm lý cách mạng của cư dân Varennes trong mùa hè 1791 này. Vào tháng Tám 1789, để đối phó với sự đe doạ của tình trạng vô chính phủ và có thể là phản cách mạng sau khi chế độ cũ sụp đổ, thị trấn đã thành lập đội dân quân đầu tiên của thị xã. Hai đại đội vệ binh quốc gia địa phương được thành lập: đội “Săn Lùng” và đội “Bộc Phá” với mỗi đội có quân phục riêng, cờ quạt trống kèn đầy đủ và được chỉ huy bởi các viên sĩ quan do chính họ lựa chọn.. Người ta có thể phóng đại một cách hiếm hoi về cái cảm giác tự hào của những thanh niên Varennes, trên dưới ba trăm người tuổi từ 16 đến 50 thực tập việc đi diễn hành qua phố xá và quanh công viên  với một ban quân nhạc  địa phương đi kèm. Lúc đầu, họ chỉ trang bị một ít loại vũ khí thực sự, loại súng săn hay súng cổ gia truyền. Nhưng khi trình diện với bộ quân phục mới toanh, màu xanh lục cho đội “săn lùng” và màu xanh dương đậm cho đội “Bộc Phá”, họ  cảm nhận được ý nghĩa của mục đích và tầm quan trọng của họ. Tâm trạng của một sĩ quan trong bộ đồng phục, trước đó là một đặc quyền gần như độc nhất của giới quý tộc, bây giờ ở trong tầm tay của bất cứ ai, ngay cả là anh chủ quán trọ Jean Le Blanc hay Justin George, con trai viên thẩm phán tầm thường. Quả thực, có một tay sĩ quan ở trong đội vệ binh của thị Trấn Varennes trong đêm 21 tháng Sáu này, anh chàng trẻ Etienne Raden sau này đã thuyên chuyển qua quân đội chính quy trong thời chiến và đã trở nên một vị tướng trong quân đội Napoleon.
Đến mùa xuân và mùa hè 1790, dân quân Varennes đã gia nhập vào các vệ binh đồng sự ở khắp nơi trong vùng để đi diễn hành trong một loạt các buổi liên kết hay trong các buổi lễ ’liên bang’. Một trong những buổi này  vào ngày 1 tháng Bảy 1790, đã có tới 3000 dân quân tụ họp tại Varennes nơi họ sinh hoạt xã hội, diễn hành và tuyên thệ trung thành với tổ quốc. Hai tuần lễ sau đó, vào ngày kỷ niệm đệ nhất chu niên phá ngục Bastille, Justin George, Etienne Eadet cùng nhiều dân quân Varennes khác đã tiến về Paris để tham gia vào đại  lễ hội liên bang toàn quốc  ở tại cuộc duyệt binh từ  Champ de Mars đến tận phía Tây của thủ đô, nơi bây giờ là công trường tháp Eiffel. Nơi đó, từ phía xa xa, họ đã nhìn thấy vua Louis XVI đang đọc lời tuyên thệ trung thành của ông với  bản tân hiến pháp. Mọi người giờ có thể mường tượng rõ ràng rằng họ chắc chắn nhớ lại cảnh tượng này khi cũng ông vua đó chỉ  một năm sau, có mặt ở trong cái thị trấn bé nhỏ của họ trên con đường đào tẩu, chối bỏ chính cái hiến pháp mà ông đã thề hứa bảo vệ nó.
Cái tổ chức thứ hai cũng quan trọng không kém trong tinh thần cách mạng, không chỉ gói gọn ở Varennes nhưng hầu như khắp nơi trên đất Pháp là cái tổ chức địa phương phổ biến được gọi là ‘câu lạc bộ’. Có lẽ nhờ ảnh hưởng của ông bố đại biểu mà Justin Geprge đã giúp thành lập một chi nhánh câu lạc bộ các thân hữu của Hiến Pháp địa phương vào ngày 25 tháng Ba 1791. Với  số lượng hội viên lúc đầu là 44 người, câu lạc bộ là một trong những hội đầu tiên trực thuộc chi nhánh quản trị mới của vùng Meuse mà Varennes gắn bó. Ít lâu sau họ liên kết với cánh Jacobins ở Paris, một tên tuổi lớn nổi tiếng của  tổ chức xã hội những Thân Hữu của Hiến Pháp. Mục đích tự xưng của câu lạc bộ là ủng hộ và tuyên truyền nhưng đại luật đã được Hội Đồng Lập Hiến Quốc Gia thông qua. Thế nhưng ở tại Varennes cũng như nhiều nơi trong nước, nhóm Jacobins nhanh chóng tiết lộ một lời kêu gọi đặc biệt để làm tai mắt cho Cách Mạng chống lại mọi kẻ thù cùng những kẻ tình nghi.
Vào những tháng trước cuộc khủng hoảng tháng Sáu, câu lạc bộ đặc biệt tập trung vào việc dò xét giới giáo sĩ địa phương. Một năm trước đó Hội Đồng Lập Hiến, nay gọi tắt là Hội ĐỒng Quốc Gia đã thông qua một điều luật tái cơ cấu giáo hội Công Giáo được biết như là hiến pháp về quyền dân sự cho hàng giáo sĩ. Kể từ đầu năm 1791, các đại biểu đã đòi hỏi tất cả các linh mục có quyền hạn ban bí tích giải tội phải tuyên thệ chính thức trung thành với Hiến Pháp một cách tổng quát, và  đặc biệt với sự biến đổi về hàng giáo sĩ. Vào tháng Tư, vị linh mục của thị trấn Varennes, một tu sĩ dòng Méthain bị cán bộ cách mạng tước bỏ nhiệm vụ sau khi linh mục này từ chối tuyên thệ. Cố chấp với lập luận rằng nhà nước không có quyền hạn để truất phế ông, vị linh mục đã ra cử hành thánh lễ trong ngày thứ Sáu tuần Thánh. Cánh Jacobins và một số dân quân đã tiến vào thánh đường dùng vũ lực đuổi ông ra. Trong khi chẳng có bằng chứng nào chứng tỏ các lãnh đạo thị trấn chống lại giới giáo sĩ hay giáo hội, nhưng họ vô cùng phẫn nộ về chuyện có một người từ chối tham gia vào Hiến Pháp lại  vẫn có quyền dạy bảo con cháu họ và còn có qiuyền giải tội cho họ. Sự từ chối tuyên thệ của gần non nửa số giáo sĩ ở những địa phận chung quanh đã làm tăng thêm mối nghi ngờ rằng đang có những âm mưu phản cách mạng đang tiến hành  hoạt động trong vùng .
Quả thực, hầu như ngay từ khởi đầu cuộc Cách Mạng, cái chủ nghĩa lạc quan hàng ngàn năm  gây ra bởi những biến cố ở Paris lại hoà lẫn với lo lắng sợ hãi. Theo nhận thức ở vào thế kỷ 21 này,  đôi khi chúng ta quên đi những mối lo sợ và bất ổn mà con người, với lần đầu tiên trải nghiệm về dân chủ như thế nào, cho dù có nhiệt tâm ủng hộ đến đâu chăng nữa. Thật khó tin rằng giới quý tộc và giới tu sĩ của chế độ cũ sẽ không vận dụng những biến cố đó hoặc họ sẽ không tìm cách đoạt lại quyền hành hay tìm cách trả thù cho những mất mát của họ. Thật ra, có ba vụ bắt bớ do hốt hoảng đã xảy ra tại Varennes trước tháng Sáu 1791, cả ba đều liên hệ tới sự lo sợ về những kẻ thù tưởng tượng, có lẽ trong sự trả đũa của các thành phần trưóc đó có ưu tiên. Vào tháng Tám 1789, cư dân thị trấn đã kinh hoảng với cái tin tức có một đám côn đồ từ miền Bắc tới. Mặc dù chuyện côn đồ không trở thành sự thật, cái phản ứng tự vệ tiếp theo sau tin đồn đó đã làm nền tảng cho việc thành lập các đơn vị dân quân đầu tiên của thị trấn. Chỉ một năm sau đó lại có tin đồn lan ra một cách ghê gớm rằng quân đội đế quốc Áo đã tiến vào xâm lược và đã có khoảng trên dưới 500 vệ binh của các làng mạc lân cận  đã tụ tập đến Varennes giúp chống lại. Một làn sóng lo sợ thứ ba lại xảy ra vào tháng Hai 1791 với tin đồn một đám côn đồ khác đã vượt qua biên giới phía Bắc tràn vào. Mặc dù việc báo động một lần nữa chứng tỏ là không có nguyên cớ, lời kêu cứu  hỗ trợ của thị trấn dẫn tới việc ban quản trị hành chính trung ương đã tiếp tế một số vũ khí đạn dược có cả tới 4 khẩu đại bác tới bảo vệ Varennes. Những đợt hoảng hốt tiếp theo lại cung cấp thêm một loạt những diễn tập được  huy động với mục đích giúp cư dân thị trấn biết  cách đối phó khi sự nguy hiểm thực sự xảy đến. Có lẽ quan trọng hơn cả là sảnh đường của thị trấn Varennes bây giờ đã có được  một  trong những kho chứa vũ khí đạn dược lớn nhất trong cả vùng với  súng đạn trang bị đã sẵn sàng khi cuộc khủng hoảng đêm 21 tháng Sáu này xảy ra.
Ngoài mối lo khuấy rối của bọn côn đồ hay sự xâm lấn của tụi lính Áo, một mối đe doạ có thể thấy nhãn tiền hơn ngay từ đám binh lính hoàng gia đang đồn trú tại Varennes và các khu phố lân cận, trong số có nhiều tay là lính đánh thuê đến từ Đức hay Thuỵ Sĩ. Mối quan hệ quân và dân vẫn thường căng thẳng từ lâu nay, ngay cả trong những thời điểm ôn hoà nhất. Cư dân địa phương thường phải gánh chịu việc nuôi ăn ở quân lính miễn phí. Đám lính trẻ thường khét tiếng ngổ ngáo khi say sỉn hay khi tán tỉnh chọc ghẹo gái địa phương. Việc  quân đội trú đóng ở trong các ngôi làng cũng thường được xử dụng trong các dịp cưỡng ép cộng đồng dân chúng phải đóng  thuế  đã quá hạn trả. Kể từ tháng 10 /1789, chính quyền địa phương đã phản đối việc đặt để các phân đội kỵ binh nói tiếng Đức ở tại Varennes. Những đội quân này đã được di rời đi vào tháng Hai năm sau, nhưng sáu tháng sau đó, tướng Bouillé, viên tư lệnh vùng lại mang vào 600 trăm quân bộ binh. Đội quân này chỉ mới trước đó đã liên quan đến một cuộc đàn áp dã man một phong trào phản đối của những người lính trơn chống lại đám sĩ quan thuộc tầng lớp quý tộc của họ ở tại thành phố Nancy gần đó. Đây là cuộc biểu tình phản đối mà rất nhiều người dân yêu nước đã công khai ủng hộ họ. Sự có mặt của đám lính tàn bạo này ở Varennes đã đưa đến những căng thẳng tột độ. Tình hình chỉ được xoa dịu khi lãnh đạo thị trấn tìm ra được một tu viện bỏ hoang ở sát bìa thị trấn làm chỗ trú quân cho họ.
Đám bộ binh rồi cũng rời đi vào tháng Hai 1791. Tuy nhiên , vào tháng Sáu, tướng Bouillé lại loan báo sẽ gửi khoảng 60 tay kỵ binh nói tiếng Đức đến trú ngụ. Bây giờ thì chúng ta biết rằng hành động này là một phần của kế hoạch di chuyển quân với mục đích bảo vệ cho chuyến đào tẩu của nhà vua, một âm mưu mà Bouillé đã liên quan đến một cách tỉ mỉ. Mặc dù cái phân đội nhỏ bé này cũng trú đóng tại tu viện trên và  tương đối gây ra không nhiều những quan ngại trước mắt đối với cư dân Varennes, nhiều người vẫn quan tâm với nghi ngại ngày càng tăng khi nhìn thấy hàng đoàn xe chở đồ đạc hàng hoá quân sự đi qua phố, và khi nghe những lời đồn đại từ cửa miệng của quân lính suốt cả khu vực. Thực vậy, các viên chức điạ phương ở Meuse đã rất bối rối và quan ngại sâu sắc vể những sự di chuyển đó trong thời bình. Việc đi tới đi lui hết kỵ binh lại đến bộ binh, hôm trước rút đi, hôm sau lại tiến vào, cứ tiến tới rồi rút lui, thay đổi quân sự mà chẳng có gì đáng cần thiết hay hữu dụng để làm gì? Vào ngày 20 tháng Bảy, 40 tay kỵ binh hành quân về phía Tây, được cho là để tiếp nhận một ‘kho tàng’ hay một xe chở lương tiền để phát lương cho quân? Ngày hôm sau, đứa con trai út của Bouillé cùng một viên sĩ quan nữa tới thuê trọ qua đêm tại quán trọ Đại Hoàng Gia ở ngay phía Đông của nhánh sông. Bọn này tuyên bố là đến để chuẩn bị cho một cuộc viếng thăm đột xuất sắp tới của chính viên tướng.
Những lo sợ của  dân địa phương lan toả ra sao không rõ ràng lắm. Chỉ biết là ngay từ sáng sớm ngày 21 tháng Sáu, anh chàng Sauce đã tự viết một bức thư chào mừng đám kỵ binh mới tới như một dấu hiệu thân thiện của thị trấn. Anh cũng có nói chuyện với viên sĩ quan chỉ huy và được bảo đảm là chẳng có chiến tranh gì đâu. Tuy nhiên, những người khác trong thị trấn, đặc biệt các thành viên của hội câu lạc bộ Jacobins lại chẳng tin điều đó.  Cái thành kiến chống lại giới quý tộc ngày càng tăng làm cho viên chỉ huy quý tộc  trở thành đối tượng của sự nghi ngờ. Có một thành viên vô danh của câu lạc bộ đã viết  một loạt thư gửi về ban quản trị của hội ở Bar-le Duc ngay trong buổi chiều của cuộc khủng hoảng 21 tháng Sáu. Anh ta kể rõ chi tiết tất cả các hoạt động quân sự rất lạ thường ở một thời điểm hoà bình ở trong thị trấn. Anh ta cũng không quên tả lại chuyến viếng thăm của Franςois de Gogurlat, một kẻ âm mưu chính khác trong việc sắp xếp kế hoạch đào tẩu của nhà vua và là người đã tra vấn Sauce về các vệ binh và quan điểm chính trị của các vị lãnh đạo thị trấn Varennes. Bằng một lối giải thích rất đáng nghi ngờ, anh ta còn dự đoán rằng rất có thể “kho tàng bí mật” mà đám quân lính đang bàn tán đó chính là đức vua, có lẽ  sắp bị bắt cóc khỏi Paris bởi một lũ xấu nào đó.
Cũng rất có thể là George và các bạn của anh ta  ở quán Golden Arm đang thảo luận về đủ loại các tin đồn này cộng với nỗi lo ngại về chuyện quan quân thay đổi ngay  trong buổi tối Drouet xuất hiện.  Nhưng dù trong trường hợp nào, cái thị trấn Varennes bé nhỏ tầm thường  ở gần biên giới Đông Bắc nước Pháp cũng đã chuẩn bị rất tốt về mọi mặt từ, quân sự, hành chính đến cả tâm lý để sẵn sàng cho cuộc khủng hoảng ngày 21 tháng Sáu hơn là những kẻ âm mưu tổ chức cuộc đào tẩu của nhà vua tưởng tượng.

Quân đội và nhân dân


Vào sáng sớm ngày 22 tháng Sáu, ngay cả khi các nhân sĩ trong thị trấn còn đang thảo luận việc phải làm gì với nhà vua vừa mới tới giữa đêm thì cả thị trấn đã bắt đầu xôn xao náo động. Thật ra diễn biến chính xác trong đêm ra sao vẫn rất mù mờ. Ai nấy đều cảm thấy  nhầm lẫn; cả hàng đống biến cố đột ngột xảy ra cùng lúc.  Nhưng giờ không phải là lúc để ghi chép lại, và việc thuật lại những sự kiện trong đêm hôm đó phải căn cứ theo ký ức của những cá nhân hiện diện trong đêm, đôi khi không ăn khớp với nhau vì được viết lại sau nhiều ngày, nhiều tháng hay thậm chí nhiều năm sau đó. Trong bất cứ trường hợp nào, ngay sau khi 2 đứa con của Sauce chạy đi khắp phố  báo động : “cháy, cháy!”, có ai đó đã tức thì đến kéo chuông nhà thờ ở bên kia sông. Tiếng chuông nhà thờ có một ngôn ngữ riêng của nó tuỳ theo âm sắc và nhịp điệu, khoan thai để kêu gọi giáo dân đến thánh lễ, hay loan báo đám cưới hoặc đám ma. Nhưng khi tiếng chuông dồn dập và lập đi lập lại nhiều lần thì đó là tiếng chuông báo động cho một sự nguy hiểm và khẩn cấp. Lúc đó mọi người sẽ túa ra đường và hỏi chuyện gì đang xảy ra. Chỉ trong ít phút, người chỉ huy vệ binh cũng cho đánh thức các tay trống để dóng lên tiếng trống tụ  họp quân. Thế rồi dân quân  khoác quân phục vào và nhảy bổ  tới với vũ khí  trên tay hay chạy đến thị sảnh ở  trung tâm thị xã  để nhận vũ khí.
Khi biết được sự có mặt của nhà vua, họ vừa tò mò vừa sửng sốt lại vừa lo lắng. Thình lình, ý nghĩa của việc di chuyển quân và câu chuyện bí mật về cái kho tàng gì đó sắp đến trở nên rõ ràng. Những người chưa từng có kinh nghiệm về trò ảo thuật của sự có mặt bất ngờ của hoàng gia bèn nhanh chóng cảm thấy nguy hiểm vì sự trả thù lên những người đã cả gan ngăn chặn bước đào tẩu của nhà vua, và điều cận kề nhất có thể xảy ra là sự tấn công của đám  quân lính đang trú đóng trong vùng. May mắn, mối nguy hiểm gần kề nhất là đám kỵ binh người Đức ở kế bên thị trấn đã không tỏ vẻ  gì hăm doạ. Hầu hết bọn chúng dường như vẫn ngủ nghỉ hay  vùi đầu vào ly rượu trong quán và theo dõi một cách vô hại.  Thế nhưng có người thấy viên chỉ huy bọn họ lên ngựa tiến về bờ sông và  phi ngược hướng Bắc. Lát sau hắn quay lại với  anh chàng Bouillé trẻ đi theo. Mọi người hiểu ra rằng ông tướng Bouillé đã được thông tin và họ tin rằng, chẳng bao lâu nữa, đoàn quân của ông ta sẽ ở ngay sau lưng họ. Các viên chỉ huy đội dân quân bèn bố trí các phân đội  vệ binh đến trấn những  lối vào then chốt của thị trấn để đặt rào cản hay chướng ngại vật bằng các toa xe hay bất cứ gì tìm được theo cách bố trí của họ. Họ cũng không quên  gửi ngay phát thư đi cầu viện những làng mạc chung quanh.
Nỗi lo sợ nhất của họ  dường như trở nên cụ thể vào khoảng một giờ sáng, khi một nhóm chừng 40 tên  kỵ binh, sau lại có thêm một đám nữa, xuất hiện ở  cửa vào mặt Nam của thị trấn. Các tay chỉ huy của chúng, mà cư dân Varennes sau đó biết được là Goguelat và quận công Choiseul, đã nói chuyện với đám kỵ binh bằng tiếng Đức, và đám này đáp lại với vẻ ngạc nhiên. Sau đó bọn chúng bèn tấn công phá rào cản và dùng sống kiếm đẩy dạt đám vệ binh ra tiến vào trung tâm thị trấn và cuối cùng dừng lại ở vị trí bày binh bố trận ngay trước cửa nhà của Sauce. Những giây phút kế tiếp thật căng thẳng và  đầy bất trắc, gây nên một nỗi lo lắng đầy kinh hoàng cho mọi người. Đám kỵ binh  trên lưng ngựa với đầy đủ nón sắt áo giáp, súng đạn và kiếm trận trên tay đã  cố tình hăm doạ dân chúng. Anh chàng Sauce bước ra khỏi nhà và phát biểu một bài diễn văn đầy lòng yêu nước trước cửa tiệm của anh và anh phản đối rằng: ” Đều là những công dân có giá trị  và những quân nhân quá can đảm, chúng ta có cần tham gia vào một cuộc tác chiến chỉ dẫn tới đổ máu…?”. Tuy nhiên, chẳng ai biết bọn lính đó hiểu biết tiếng Pháp cỡ nào và sự đối đầu giữa vê binh và đám lính tiếp tục. Cuối cùng, một người, rồi thêm hai viên sĩ quan nữa yêu cầu được nói chuyện với nhà vua. Khi Goguelat trở lại sau đó và dường như chuẩn bị một cuộc tấn công, đám vệ binh cũng chuẩn bị chống trả. Họ mang đến 4 khẩu đại bác đặt ngay ở trên và dưới con đường bọn kỵ binh đang bố trí. Đồng thời họ phóng thanh yêu cầu  nhà cửa 2 bên đường mở cửa ra để mọi người đang còn trên đường chạy vào ẩn núp, chừa lại bọn lính đơn độc trong vùng lửa đạn. Nhận ra sự nguy hiểm, Goguelat tự mình tấn công nghĩa quân, ra lệnh cho họ quay mũi mấy khẩu đại bác ra ngoài. Tuy nhiên, một tay dân quân trong làng đã rút súng bắn ông ta rơi khỏi lưng ngựa. Viên bá tước ôm vết thương chạy vào quán trọ Golden Arm. Kẻ bắn ông cũng đi theo xin lỗi rối rít. Những người khác chạy đi làm việc với đám kỵ binh không còn vị chỉ huy. Sau nhiều giây phút vô cùng căng thẳng, đồng thời có blếu tặng cho uống rượu miễn phí,  họ đã thuyết phục được đám kỵ binh xuống ngựa và sau đó tỏ ra thân thiện với dân làng và thề sẽ nghe theo các viên chỉ huy của dân quân địa phương.
Đối với cư dân Varennes, sự xuất hiện của Goguelat cùng đám kỵ binh đánh dấu một khúc quanh mới ở nhiều khía cạnh. Qua sự kiện hăm doạ bằng nột hành vi bạo động này, cư dân càng tin tưởng hơn rằng việc đào tẩu của nhà vua không chỉ đơn thuần là một nỗ lực của hoàng gia đi lánh nạn cho nhà vua và gia đình, mà có cả một âm mưu to lớn và nguy hiểm có dính líu đến bọn lính ngoại và có lẽ cả quân đội nước ngoài. Hơn thế nữa, hiệu quả việc đối phó với khủng hoảng của Sauce, người lãnh đạo thị trấn thật vô cùng mạnh mẽ. Chỉ mới ít ngày trước, vị bá tước đã thu hút anh bằng những phát biểu mạnh mẽ về lòng ái quốc trong một báo cáo tổng quát về thị trấn và về vệ binh quốc gia, ngay cả khi những công dân khác vẫn nghi ngờ tối đa. Bây giờ, anh chàng chủ tiệm tạp hoá đã ngộ ra rằng anh đã bị một tay quý tộc thao túng, coi anh như một thẳng ngu ngốc. Sau này anh viết lại: “ Dưới tấm mạng che lòng ái quốc, Goguelat đã giấu tôi một sự phản quốc bỉ ổi. Tôi chỉ có thể nói lên một sự căm phẫn sâu xa nhất.” Cái kinh nghiệm đắng cay này có thể đã trở nên then chốt cho việc Sauce thay đổi thái độ đối với nhà vua.
Dù vậy, toán dân quân tiếp viện không lâu sau đó đã đến từ khắp nơi. Chừng hơn nửa tiếng sau nửa đêm, có ai đó đã gửi đi ba bốn viên cảnh sát đến hết làng này đến làng khác vừa phi ngựa đến vừa chạy vừa hét lên “ cầm vũ khí lên, cầm vũ khí lên”. Ngay sau khi Sauce gửi điện văn đến Verdun, trung tâm quân sự lớn nhất trong vùng để xin trợ giúp rằng: “ Xin mau mau đưa quân viện và đại bác đến giúp chúng tôi. Nhà vua và hoàng gia đang có mặt ở đây.”  Ngay trước khi những người chuyển tin tới, các làng lân cận đã nghe thấy tiếng chuông nhà thờ vang lên dồn dập và họ đã túa ra đường, với một mệnh lệnh ngắn ngủi, đám dân quân đã giương cờ gióng trống tiến về Varennes. Tại khu phố thị Montnlancville nơi chỉ cách chừng 2 dặm phía Bắc, thông địệp đã tới lúc một giờ sáng. Mặc dù có sự lẫn lộn chưa biết rõ ràng chuyện gì khẩn cấp đến thế, người phát tin đã nhanh chóng đi sang các làng mạc khác để báo động trước khi thông điệp được thông hiểu. Cánh đàn ông đã cho lệnh trang bị vũ khí và chừng hơn trăm người đã chạy bộ tới Varrenes lúc một giờ rưỡi. Khi đã hiểu rõ chuyện ngọn ngành, họ bèn vào vị trí sẵn sàng chiến đấu. Cũng giống như bao lần huy động trước, cánh đàn bà và con nít theo chân họ sau đó, đẩy theo các toa xe chứa thực phẩm và đồ tiếp tế.
Montfaucon, một làng ở dãy đồi xa xa thuộc vùng Argonne nhận được tin tức khoảng ba giờ sáng. Dân làng sau này nhớ lại rằng mới buổi chiều tối, mọi sự vẫn còn yên lặng ra sao, và họ đã sững sờ ra sao khi nhận một thông điệp “không bao giờ ngờ tới và khó có thể tin được” như thế. Thế nhưng họ cũng ngay lập tức quơ bất thứ vũ khí nào có thể có được và đi đến Varennes vào lúc rạng sáng. Tin tức tới được Verdun vào khoảng 5 giờ 15 phút sáng. Lãnh đạo khu vực truyền tin lại khắp phố trước khi  phái đi 400 vê binh cùng binh sĩ chinh quy Pháp. Triacourt, cách 20 dặm phía Nam, nhận được tin cùng khoảng thời gian. Autry ở phía Tây của vùng Argonne biết tin khoảng chừng một giờ sau đó. Quả thực, ngay khi nhận được tin tức khẩn cấp, nhiều cộng đồng đã kéo chuông báo động đồng thời gửi thêm tin tức cho bạn bè cùng các gia đình trong các thôn xóm hẻo lánh hay các nông trại làm thành một phản ứng dây chuyền giúp cho tin tức truyền đi với một tốc độ nhanh chóng đến kinh ngạc. Khi trời sáng, dân quân đã đến Varenes ở khắp nơi, từ Cuisy, Septsangs  đến Dannevoux và Sivry bên bờ sông Meuse và Damvillers quá khỏi Meuse. Cũng trong buổi sáng hôm đó, tin tức truyền miệng đã lan tới Saint Dizier ờ cách 45 dặm phía Nam và  cả vùng Chalons-sur-Marne và Reims, ở cách hơn 70 dặm phía Tây. Đến buổi chiều thì Metz và Thionville ở  cùng khoảng cách về phiá Đông cũng nhận được tin. Tất cả nhanh chóng gửi đến Varennes những đội dân quân  có trang bị.
Ngay buổi sáng ngày 22 tháng Sáu đã có hàng ngàn người tụ họp tại cái thị trấn nhỏ bé này trong vùng Argonne: vệ binh với súng đạn, nông dân với đủ loại vũ khí tự kiếm được và đàn bà chuẩn bị đủ mọi thực phẩm và bánh mì cho cánh đàn ông. Mặc dù cũng có một ít tên vô lại nhân cơ hội lẻn vào nhà cửa cư dân ăn trộm đồ ăn thức uống, hầu hết mọi người khác đều giữ gìn kỷ luật tốt  và sẵn sàng cho một cuộc chiến đấu mà họ chắc sắp xảy ra. Có một bô lão quý tộc ái quốc nguyên là vị cựu sĩ quan trong quân đội hoàng gia cũng có mặt tại hiện trường góp sức tổ chức một hệ thống phòng thủ. Các rào cản được đặt ra khắp nơi chung quanh chu vi của thị trấn và cây cầu gỗ nằm giữa thị trấn bị tháo gỡ một phần. Ngay sau khi trời rạng sáng, có thêm 65 kỵ binh từ phương Bắc đến, nhưng nhân dân lúc này đã sẵn sàng với súng đạn lên nòng và đám kỵ binh bị buộc đứng chờ bên ngoài thị trấn. Chỉ có đại úy Deslon, viên sĩ quam chỉ huy của họ được phép vào nói chuyện với nhà vua.

Vận mạng của đất nước


Trong lúc đó, trong một phiên họp khẩn cấp có cả vài quý tộc và thẩm phán của hội đồng xét xử địa phương, hội đồng thành phố thật phân vân không biết xử trí ra sao với nhà vua. Một đám ít người vốn chỉ là chủ tiệm, thương gia hay khá nhất là những luật sư miệt vườn, tự nhiên thấy họ đang phải gánh một trách nhiệm nặng nề của một toà án tối cao với vận mạng của cả nước nằm trong tay họ. Sau khi đã tái triệu tập vào lúc 2 giờ sáng, họ phái anh chủ tiệm hớt tóc Mangin  như một sứ giả đi đến báo cáo cho Hội Đồnng Quốc Gia  sự có mặt của nhà vua  để yêu cầu cố vấn. Nhưng họ thừa hiểu rằng phải mất nhiều ngày trước khi họ có được câu trả lời từ Paris và họ thì không thể chần chờ không quyết định mãi. Lúc đầu họ hứa giúp đỡ hoàng gia tiếp tục hành trình của họ. Thế nhưng  việc có mặt của đám kỵ binh và cái phong cách hăm doạ hung hãn của đám chỉ huy đòi đưa nhà vua đi bằng vũ lực đã làm giảm đi đáng kể tinh thần cộng tác và thiện chí của họ, đặc biệt khi họ nhìn thấy Goguelat trong đám chỉ huy , họ nhận ra ngay cái tiểu xảo và trò lường gạt của y.
Hơn nữa, qua phản xạ tự nhiên của họ và qua lời khuyên nhủ kiên quyết của cánh Jacoins cùng những nhà ái quốc có mặt trong thị trấn, các thành viên hội đồng thị trấn đã đi đến một kết luận về cái chuyện quái lạ  của sự trốn chạy của  nhà vua. Vua Louis nói với họ rằng ông không bỏ rơi vương quốc và rằng ông sẽ đến ở tại Monmédy nhưng vẫn thực sự nắm được tình hình.  Họ rất ngạc nhiên với lời kể của nhà vua về tình hình Paris mà nó không giống như những gì họ hiểu biết qua việc thu thập tin tức từ báo chí và từ các tường trình của viên thị trưởng của họ. Hầu hết họ đã nghe đến những báo cáo về những tay cố vấn  không đáng tin cậy của nhà vua và ông thì dễ dàng bị bọn họ thao túng tới bất cứ ý định nào của nhà vua. Hậu quả của thị trấn này của họ sẽ ra sao nếu như sau đó có xác định là nhà vua đã bị hiểu lầm? Liệu họ có bị tố cáo tội phản quốc như lời của Drouet nói không? Ngay cả khi nhà vua không vượt qua biên giới, thì sự vắng mặt của nhà vua ở Paris có ý nghĩa gì cho sự tồn tại của Hội Đồng Quốc Gia và bản tân hiến pháp mà họ ủng hộ nhiệt tình cũng như ủng hộ nhà vua?  Cái viễn ảnh của một cuộc nội chiến và có lẽ một sự xâm lược của ngoại quốc dường như quá rõ, đặc biệt đối với một thị trấn như Varennes, nơi luôn bị ám ảnh vì địa hình gần sát biên giới.
Họ đã đấu tranh tư tưởng với những câu hỏi trên trong bao lâu, khổ tâm với sự phân vân về lòng trung thành bị phân tán như thế nào, chúng ta không thực sự biết. Tuy nhiên, một lúc nào đó, có lẽ vào lúc Sauce gửi lời  kêu gọi yểm trợ đến Verdun, họ rõ ràng đã từ bỏ ý định hộ tống hoàng gia đến Monmédy và tìm cách câu giờ để chờ những lực lượng hữu hiệu đến tiếp viện để phòng thủ thị trấn. Dù sao, trong suốt đêm, Sauce và một bộ phận của hội đồng thấy họ phải trở lại gặp nhà vua và giải thích về sự thay đổi ý định của họ. Thật là một cảnh tượng hết sức lạ lùng.  Một tay chủ tiệm chạp phô, một thợ thuộc da và một thẩm phán miệt vườn lại dám thông báo cho ông vua nước Pháp rằng họ phải từ chối theo lệnh của ông. Họ không thể để nhà vua tiếp tục hành trình. Thật khó xử khi phải diễn tả ý định  đó trước mặt hoàng gia, họ nói với vua  về cái cảm giác dịu dàng nhưng lo âu rằng, giống như  là những thành viên trong một gia đình  vĩ đại vừa mới tìm lại được người cha thân yêu, nhưng giờ họ đang lo sợ sẽ lại  có thể mất người cha ấy lần nữa. Họ bảo đảm với vua rằng thần dân rất ngưỡng mộ nhà vua, rằng  sức mạnh của ngai vàng của vua luôn ở trong tim và tên ngài luôn ở trên môi, nhưng nơi cư ngụ chính đáng của vua là ở Paris, và mặc dù họ sống trong vùng thôn dã, họ vẫn khẩn cầu nhà vua hãy quay về nơi chốn của ngài.”  Họ cũng thêm rằng họ e là nếu vua vẫn cứ ra đi thì sẽ gây ra những biến cố đổ máu  và  họ lên án điều đó vì sự an nguy của đất nước”  và cảnh báo rằng  sự cứu tế của nhà nước phụ thuộc vào sự hoàn thành hiến pháp, mà hiến pháp lại đang cần sự trở về  của nhà vua để  được phê duyệt. Những quyết định này của hội đồng thị trấn đã làm gảm nhẹ sự cần thiết của nó với lời yêu cầu khẩn thiết của đám đông bên ngoài gồm đủ mọi thành phần  nam phụ lão ấu đang tập trung trước cửa nhà Sauce hô lớn: “vạn tuế quốc vương, vạn tuế  tổ quốc , xin người trở về Paris.”
Lúc đầu, Vua và hoàng hậu dường như không hiểu, không muốn lắng nghe và vẫn yêu cầu chuẩn bị người ngựa để họ tiếp tục hành trình. Hoàng hậu Marie-Antoinette thậm chí còn cho gọi bà vợ của Sauce vào gây ảnh hưởng lên chồng bà, và hứa hẹn rằng cả thị trấn sẽ hưởng lợi lớn nếu hỗ trợ nhà vua. Theo như cư dân thị trấn nhớ lại, bà Sauce đáp lại rằng bà thực sự yêu mến hoàng gia, bà cũng yêu chồng, nhưng anh ấy có trách nhiệm của anh, và bà  lo sợ rằng chồng bà sẽ bị trừng phạt nếu để cho đoàn của vua vượt qua trạm.  Một câu chuyện khác, có thể là thật cũng có thể ngụy tạo rằng vua Louis đã kêu gọi lão già Géraudel, một người đốn củi và cũng là vệ binh rằng khi  nhà vua tái  thề hứa là sẽ không có chuyện nhà vua bỏ nước ra đi mà chỉ mong làm điều tốt cho đất nước mà thôi. Géraudel đã đáp lại rằng: “Tâu hoàng thượng, thần dân không dám chắc thần dân có thể tin ngài được.” Hai năm Cách Mạng đã thay đổi mọi thứ.

Khi tay đại úy Deslon đến trước cửa nhà Sauce lúc 5 giờ sáng, anh ta lập túc hỏi nhà vua anh ta phải làm gì. Nhưng lúc này, vua Louis dường như đã đầu hàng mặc cho số mệnh. Vua nói: “Ta chẳng có mệnh lệnh nào cho nhà ngươi cả. Giờ ta là một tù nhân.” Deslon bèn cố nói chuyện với hoàng hậu và một trong những viên sĩ quan khác bằng tiếng Đức, ngôn ngữ mẹ đẻ của hoàng hậu, một lần nữa nêu lên một hành động quân sự để giải vây cho hoàng gia. Thế nhưng những cư dân đang ở trong phòng lập tức la lớn: “Không được nói tiếng Đức ở đây” và rồi Deslon trở ra ngoài thị trấn với toán quân của hắn chờ đợi một lệnh lạc mà nó không bao giờ đến. Dù thế nào đi nữa thì tình hình cũng hoàn toàn biến đổi trong  khoảng một giờ sau đó, khi hai đại diện được Hội Đồng Quốc Gia và  vị tướng Lafayette phái đến hôm trước đã tới được Varennes. Đó là Bayon, một sĩ quan trong đội vệ binh quốc gia ở tại Paris và Romeuf, một trong những người phụ tá của viên tướng, hai người đang làm nhiệm vụ đuổi theo nhà vua và hoàng gia mà họ vẫn chưa chắc chắn là hoàng gia đã tự ý  đi trốn hay bị bắt cóc. Mệnh lệnh của cả hai đều chính thức chỉ thị tới tất cả sĩ quan và thành viên của vệ binh quốc gia hay trong hàng ngũ quân đội. Một khi đại diện thành công trong việc bắt kịp hoàng gia, các sĩ quan sẽ được giữ lại và dùng mọi biện pháp cần thiết để ngăn chặn việc bắt cóc hay để ngăn cản hoàng gia tiếp tục hành trình, và rồi báo cáo về cơ quan lập pháp ngay tức thì. Đối diện với hai mệnh lệnh trái ngược từ hai đại diện thẩm quyền trung ương của nhà nước cách Mạng, một là ý nguyện của nhà vua, một là ý định của Hội Đồng Quốc Gia, người dân thị trấn không do dự ngả theo phe hội đồng. Hai đại diện leo lên tầng hai trong nhà Sauce và  đưa sắc lịnh đó cho vua và hoàng hậu. Marie-Antoinette tỏ ra giận dữ và khinh bỉ: “Thật là vô lễ phạm thượng!” Và bà quăng sắc lệnh xuống sàn. Vua Louis thì tỏ vẻ thờ ơ nhưng đầy vẻ buồn thảm chỉ nói: “ Nước Pháp không còn vua nữa.”
Thực ra, Hội Đồng Cách Mạng chỉ khẳng định một điều là hoàng gia phải bị chặn lại. Thế nhưng cư dân Varennes không hề nghi ngờ về việc hoàng gia phải được đưa về Paris ngay tức khắc. Ngoài đòi hỏi theo đúng hiến pháp, nhà vua và Hội Đồng cũng cần giữ sự gần gũi thân mật, nên mọi người rất lo lắng về tình hình quân sự địa phương. Họ vẫn đang chờ đợi một cuộc tấn công từ ông tướng Bouillé và họ chỉ cầu mong là thị trấn của họ sẽ được để yên nếu như nhà vua được chuyển đi nơi khác. Vì vậy vào lúc 7.30 sáng khi mặt trời đã lên cao và thời tiết bắt đầu nóng bức, cả hai phía hội đồng  thị trấn và phía hoàng gia đều mệt nhoài vì một đêm mất ngủ, 2 cỗ xe ngựa quay đầu và lại chui qua  vòm cổng chào của thị trấn, quay ngược lại và ra khỏi thị trấn. Được hộ tống bởi hàng ngàn vệ binh quốc gia, nhà vua và cả hoàng gia  bắt đầu một hành trình dài trở lại Paris.

               
Cái đêm nhà vua bất ngờ xuất hiện trong một thị xã nhỏ bé ở vùng Đông Bắc nước Pháp có thể  là một trong những giây phút đầy kịch tính và cảm động nhất trong toàn bộ cuộc Cách Mạng. Đối với cư dân thị trấn, trải nghiệm trong đêm đó không thể nào quên và trong một vài trường hợp, nó đã thay đổi nguyên vẹn đời sống của họ. Drouet bỗng nhiên thấy mình được bầu chọn vào Nghị Hội Toàn Quốc, phần lớn nhờ vào hành động của anh trong đêm đó. Sauce bị những kẻ trung thành cuồng tin với hoàng gia theo dõi trong nhiều năm trời vì họ cho rằng anh là hiện thân của tội ác.  Vợ anh có lẽ té ngã chết khi bà cố  ẩn núp dưới một cái giếng khi một toán quân ngoại xâm tiến vào năm 1792. Quả thực, toàn thị trấn thỉnh thoảng đã bị nhiều nhóm phản cách mạng hăm doạ huỷ diệt. “Varennes, thị trấn thảm sầu, một nhà tiên tri về ngày tận thế viết, đống hoang tàn đổ nát của ngươi chẳng bao lâu nữa sẽ bị cày xới nát trên mặt đất.” Ngược lại, các nhà ái quốc từ khắp nơi trên đất Pháp đã gửi ngập tràn thị trấn với những bức thư ca tụng biết ơn. Mộ món tiền khổng lồ gần 200,000 Phật Lăng từ Hội Đồng Quốc Gia ban thưởng cho thị trấn được chia cho công dân địa phương. Các đồ vật chạm trổ, cờ thêu và chén dĩa vẽ tay được làm để chào mừng thị trấn và cư dân với những hàng chữ : “Tổ Quốc tri ân” và nhà nước cũng dựng lên một tháp đài tưởng niệm ở ngay tại khu vực quán Golden Arm nơi mà vệ binh quốc gia đã chặn đứng hành trình đào tẩu của hoàng gia.  Các văn sĩ, sử gia có những cuộc hành hương đến viếng cái lầu 2 trong căn hộ của gia đình Sauce trong suốt thế kỷ 19 mãi tới khi cả trung tâm thị trấn bị toán quân xâm lươc Đức phá huỷ vào tháng Tám 1914 và  bốn năm sau lại bị quân Mỹ bắn phá thêm một lần nữa  trong trận chiến Argonne.
Ngoài những hậu quả xảy đến cho cư dân Varennes, biến cố đêm đó cũng chúng tỏ một thay đổi hoàn toàn trong lịch sử của Cách Mạng và của chế độ quân chủ Pháp với một tác động lớn lao và tức khắc lên Hội Đồng Quốc Gia, lên toàn thể nước Pháp và có lẽ toàn thể Âu Châu. Để đi sâu vào trong bối cảnh rộng lớn hơn của biến cố đào tẩu này, tuần tự tiến trình ra sao, ảnh hưởng tới cuộc sống của đủ loại các nhóm chính trị và xã hội trong suốt vương quốc như thế nào sẽ được đề cập trong những chương kế tiếp.


No comments: