Chương 7: Phán Xét Vua
Suốt ba tuần lễ
sau ngày nhà vua chạy trốn và bị bắt trở lại, người dân Paris tiếp tục tham khảo
ý kiến trên khắp các tỉnh thành. Đối với câu lạc bộ Cordeliers, một cuộc trưng
cầu ý dân toàn quốc là cần thiết trước khi có bất cứ quyết định nào về số phận của nhà vua, và hội viên của
họ hy vọng rằng đa số người dân sẽ lựa chọn thể chế cộng hòa. Ngược lại, cánh
trung lập lại tin rằng người dân Pháp từ thủ đô đến miền quê sẽ hậu thuẫn vương triều một cách áp đảo. Trong lúc đó, Hội
Đồng Cách Mạng Quốc Gia đã trì hoãn quyết
định của họ về việc thẩm vấn, một phần để chờ phản ứng của các vùng nội địa, những
phản ứng mà trong các bức thư các đại biểu gửi về cho đơn vị cử tri của họ đã
nhiệt tình kêu nài gạ gẫm. Nói vắn tắt là
mọi người ý thức rằng Paris không phải là toàn thể nước Pháp và rằng quan điểm
về nhà vua của đại đa số công dân vẫn chưa được biết đến. Nói chung là mọi người
đang chờ người dân Pháp lên tiếng.
Và cuối cùng người
dân đã lên tiếng. Đằng sau tất cả những âm thanh và sự phẫn nộ của sự động viên
toàn quốc,tổ chức phân chia đội ngũ các vệ binh, củng cố phòng thủ biên giới, đàn
áp những thế lực tình nghi để ngăn ngừa, mọi người bắt đầu tự hỏi về số phận của một con người mà những hành động
của người đó đã gây nên toàn bộ các sự kiện. Họ cần giải thích rõ rệt về việc
biến mất bất ngờ của vua Louis? Việc đó có hàm ý gì đối với Hiến Pháp mới mà HĐCMQG
đang gặp khó khăn để hoàn thành? Vị trí nào, hay có một vị trí nào cho một vị
vua, dù là nhà vua này hay bất cứ nhà vua nào khác, trong cái thế giới mới mà các
nhà Cách Mạng hy vọng xây dựng lên?
Một công dân vua
Những câu hỏi như
vậy đặc biệt làm người dân cả nước đau lòng và bất an không thua kém người dân
Paris, những người đã nối kết với vua bởi một sự ràng buộc đặc biệt về cảm xúc và
truyền thống. Dĩ nhiên, cá nhân các vị vua không thể nào được đứng ngoài sự bị khiển
trách. Hai người tiền nhiệm của nhà vua hiện tại: Vua Louis XIV và Louis XV thường
là chủ đề của những chỉ trích châm biếm từ cả giới trí thức và giai cấp thường
dân. Tuy vậy, khác với thanh danh của cá nhân các vị vua, cái huyền thoại của vương
triều lại tồn tại với sức mạnh lạ thường. Nó được xây dựng lên từ một loạt danh
sách các truyền thống lịch sử cổ xưa, những huyền thoại trần gian cũng như trên
các hình ảnh của các vĩ nhân thu góp được
từ các triều đại thế kỷ 17 và 18 qua sức mạnh quân sự và sự huy hoàng tráng lệ
của các lâu đài và cuộc sống của triều đình. Cả người lớn đến trẻ em tại Pháp
tiếp tục phô bày một nền văn hoá dân gian về những câu chuyện quần chúng nơi mà
sự hiện hữu của một vương triều và lý tưởng của một quân vương đức độ được duy
trì một cách đương nhiên, ngược lại với những ông vua tồi tệ hay những ông vua nhu
nhược được cố vấn sai trái. Cho tới khi chế độ cũ chấm dứt, nhiều người trong số
những tầng lớp thấp kém vẫn có niềm tin vào “cái chạm tay của vua” khi họ cho rằng
quyền lực thần kỳ của vua chữa khỏi chứng bệnh tràng nhạc (scrofula), loại bệnh làm da sưng phồng. Và đức hạnh của vua Henry IV, vị vua đầu tiên
của dòng họ Bourbon, sức mạnh của ngài, ý thức cao và tình yêu thương thần dân
của ngài vẫn còn được nhắc đến vào buổi ban đầu của cuộc Cách Mạng khi người dân
muốn diễn tả một chúa thượng lý tưởng. Quả thực, từ 1789 đến năm 1791, nhà vua
Louis XVI thường được so sánh với nhà vua Henry lý tưởng.
Chắc chắn hình ảnh
vương quyền đã được gợi lên trong nhiều thập niên trước năm 1789. Trong nhiều
thế kỷ đã có đủ loại các thành ngữ được mô tả để ca tụng sự vĩ đại của vua: nhà vua là một dũng sĩ vĩ đại, một phán quan chính
trực, một lãnh chúa cao ngất. Nhưng vào buổi đầu Cách Mạng, hình ảnh của nhà
vua như một vị cha già dân tộc, một sự đặt tên được nói đến ít ra từ thế kỷ
XVI đã đạt đến ưu thế. Chẳng có gì nghi
ngờ khi cho rằng hình ảnh đó được chính vua Louis XVI khuyến khích một cách có ý
thức. Nhà vua vô cùng tự hào về sự thành công trong nhiệm vụ làm cha
của riêng ông, một thành công đạt được sau một thời kỳ dài thất bại về đời sống
tình dục và hỗn loạn tâm lý, và việc nhà vua đặc biệt thích thú với việc nuôi
dưỡng con cái. Nhà vua liên tục xử dụng ẩn
dụ về tình phụ tử trong các diễn văn gửi tới HĐCMQG. Louis XVI cũng làm tương tự
tại Varennes, khi ông tiết lộ thân thế của mình cho những “đứa con trung thành”
của ông tại nhà ông Sauce. Dĩ nhiên, hình ảnh cha già, cũng như hình ảnh của
vua, có những ý nghĩa phức tạp và đôi khi mơ hồ. Nó có thể ám chỉ hình ảnh gia
trưởng trong một uy quyền gần như tuyệt đối theo luật và theo tập quán đối với
vợ con, một hình tượng với khuôn mẫu vươn xa tới khái niệm tôn giáo về ngôi thứ
Nhất Thiên Chúa Cha đầy quyền năng. Nhưng khi hình ảnh được một thành phần lớn của người dân có giáo dục bám chặt lấy vào cuối
thế kỷ XVIII, hình ảnh vua như cha già dân tộc có được nối kết trên hết với cái
mốt thời trang văn chương về một giai điệu
mang gia đình tính. Trong ca kịch và văn
chương thời kỳ này, đã có biết bao lời ca ngợi cho hình ảnh “người cha tốt lành,”
một người cha không độc tài mà thích hòa giải, ngay cả bình đẳng với vợ con, đối
xử với mọi thành viên trong gia đình như bạn hữu và người đồng hành.
Không thể có sự
sai lầm khi nói về cảm giác kính trọng đối với Louis XVI trong bản danh sách các
bất mãn năm 1789. Hàng ngàn thư từ chính thức đã được người dân Pháp tấu trình
lên năm 1789 trong cuộc bầu chọn đại biểu chung. Hầu hết mọi người tiếp tục thỉnh
nguyện nhà vua với danh từ truyền thống của danh dự và cứu xét từ “Hoàng thượng”
hay “điện hạ” đi song hành với những thành ngữ
thỉnh nguyện thư chính thức: “Khẩn nài Hoàng Thượng anh minh ban cấp cho
điều này điều kia là các diễn tả thông thường nhất.” Hơn một nửa các danh sách
về những bất mãn đã mở đầu bằng những lời ca ngợi nhiệt tình đối với nhà vua trị
vì và có trên một phần ba cố liên hệ tới đức tính phụ tử của vua. Nhiều người
thêm vào tính nhân hậu và có khoảng một phần tư nói đến tính công minh của vua
mặc dù không ai nói đến sức mạnh quân sự.
Gần một phần năm đặc biệt xử dụng từ ngữ “thiêng liêng” đối với vua, mặc
dù từ ngữ này thỉnh thoảng xử dụng khi nói đến những khái niệm trừu tượng, chẳng
hạn như “quyền sở hữu tài sản thiêng liêng” hay “Hiến Pháp thiêng liêng”, không
chỗ nào khác mà nó được dùng để diễn tả một cá nhân chuyên biệt. Đó là sức mạnh
văn hóa của sự huyền bí của vương triều kết hợp với lòng biết ơn đối với hành động
vua Louis cho triệu tập đại hội nghị các thành phần giai cấp mà nó giải thích
việc hầu hết các người yêu nước đã tỏ ra
bao dung và tha thứ cho nhà vua reong suốt
2 năm đầu của cuộc Cách Mạng.
Chúng ta đã nhìn
thấy điều đó kể từ tháng Mười 1789 nếu không sớm hơn, vua Louis đã tự mình đeo đuổi
một chính sách lừa gạt. Ngay cả trong lúc nhà vua công khai chấp nhận những luật
lệ mà HĐCMQG gửi đến cho ông, ông cũng bí mật loan báo cho nhà vua Tây Ban Nha
rằng ông phải ký những luật đó dưới áp lực. Nhưng nói chung người dân Pháp không
biết gì về việc này. Những nhà ái quốc trung hoà, với quyết định củng cố thể chế
quân chủ lập hiến, đã dùng hết quyền hạn
của họ để cổ động cho hình ảnh của Louis qua những bài diễn văn và những trình
bày được xếp đặt công phu mà họ đã thuyết phục nhà vua làm theo. Và nếu chúng ta phán xét qua những bức thư ào ạt gửi đến HĐCMQG, sự nổi
danh của Louis có thể đã gia tăng trong 2 năm đầu của Cách Mạng. Không lâu sau
bài diễn văn của nhà vua đọc trước các đại biểu tháng Hai 1790, thị trấn Ernée
nhỏ bé đã viết: “Thật là một ngày hạnh phúc và đầy phúc lành được ghi nhớ mãi mãi
khi nhà vua đức độ nhất, người lấy lại tự do cho dân Pháp, người cha dịu dàng của
tổ quốc, sự hiện diện của người đã làm rạng
danh Hội Đồng và cho tất cả thần dân của
người.” Các nhà lãnh đạo tỉnh Troyes cũng không kém nhiệt tâm khi diễn tả sự liên
hệ tình cha con với nhà vua: “Con cái của người cha chung lắng nghe lời nhà vua
và đoàn kết sau lưng người như người mong muốn. Cái tình phụ tử của nhà vua đòi
hỏi chúng ta chứng minh cho tình yêu đó.”
Có thể chắc chắn
rằng cuộc Cách Mạng đã giảm thiểu đáng kể quyền lực của vua. Hiến Pháp đã biến đổi vị thế của vua từ một vị
vua toàn quyền thành một người chỉ đứng
đầu ngành hành pháp, với các quyền lập hiến giống như các quyền hạn của tổng thống
Mỹ chỉ vừa mới được thiết lập ở bên kia bờ Đại Tây Dương. Tuy vậy, đối với hầu
hết người dân, cái cảm giác đặc biệt bán phần mang màu sắc tôn giáo của vương
triều vẫn tồn tại. Họ tiếp tục tin tưởng rằng nhà vua ủng hộ Cách Mạng và rằng
cuối cùng ý nguyện của vua và của đất nước sẽ luôn luôn song hành. Sự hiểu biết
sơ sài về những nhận xét bình phẩm của nhóm câu lạc bộ Jacobins vào nửa đầu năm
1791, mà trong số có người hối thúc nhà vua ra lệnh cấm các giáo sĩ ngoan cố vào
triều đình, đã bị áp đảo bởi một loạt các lời cảm kích và tôn trọng. Thị trấn nhò bé Coudray không xa Paris đã diễn
tả sự phẫn nộ của họ đối với những hành vi bạo động xảy ra tại hoàng cung vào
ngày 28 tháng Hai và làm sỉ nhục tới một
nhân vật thiêng liêng là nhà vua chúng ta. Khi nhà vua đau ốm với chứng viêm họng
vào tháng Ba năm đó, hàng trăm hội đồng thị xã và câu lạc bộ Jacobins đã tổ chức
những buổi thánh lễ long trọng để cầu mong nhà vua chóng bình phục, và hầu như
mọi phố thị đã tưng bừng tổ chức lễ tạ ơn khi họ biết nhà vua đã hoàn toàn bình
phục. “Thiên Chúa người cai quản vận mệnh của mọi quốc gia không muốn cướp đi
khỏi chúng con, người ủng hộ mạnh mẽ nhất, là cột trụ vững chắc cho hạnh phúc của
chúng con. Giáo hội chúng con ngân vang lên lời cầu nguyện tạ ơn” (Laval thuộc
miền Tây nước Pháp). “Như đàn con nuôi của hoàng đế Henry vĩ đại, chúng con sẽ
mãi mãi gắn bó với vị vua dòng Bourbon này
để xứng với danh người và đáng quý với tổ quốc” (Belly thuộc miền Đông).
“Xin Thiên Chúa che chở thần tượng của đất nước” (Bourges thuộc miền trung nước
Pháp). Vài tuần sau đó, thị trấn Châteaurenard nhỏ bé thuộc vùng tỉnh Provence đã
mở màn một bức tranh chân dung nhà vua vẽ trên bức tường của toà
thị sảnh thị trấn và viên thị trưởng vừa mới
được bầu đã đọc một bài diễn văn cúng hiến cho vua. Ông phát biểu: “Đức
vua Louis đã tạo nên một mối quan hệ hoàn
toàn mới với thần dân của ngài, vì thế dường như không thể xếp ngài vào chung
thể loại với các vị vua khác. Các
vị vua tìm sức mạnh của quyền lực qua việc xử dụng bạo lực khủng bố, nhưng vua Louis XVI chỉ thể hiện sự
tự tin có được qua đức độ của ngài. Các vị vua đòi hỏi sự tôn kính và tuân thủ,
còn vua Louis chỉ yêu cầu có được tình con dân yêu mến. Các vị vua ước vọng là
những chúa tể của thần dân, vua Louis chỉ muốn là người cha thân yêu của dân tộc.
Các vị vua làm mọi thứ để trói buộc tự do của dân, Louis thì hoàn trả lại hết cho chúng ta. Ngài là bạn hữu của nhân loại,
là một công dân vua.”
Vào buổi tối sự
kiện Varennes, khắp các tỉnh thành trong nước, tuyệt đại đa số người dân Pháp
tiếp tục tỏ ra có tình cảm, ngay cả với
sự tôn kính với cá nhân nhà vua. Họ tiếp tục nghĩ về vương triều như một trung
tâm, một nơi cốt yếu của tình đoàn kết và sự gắn bó của quốc gia.
Những giọt lệ máu
Có lẽ chính cái
cường độ mạnh mẽ về sự gắn bó với nhà vua đã thúc giục nhiều người dân Pháp nhớ
lại kinh nghiệm của họ về những ngày bi thảm sau chuyện chạy trốn của nhà vua.
Trong khoảng từ 21 tháng Sáu đến cuối tháng Bẩy, có trên 650 lá thư mà ban bí
thư của HĐCMQG đã nhận được từ khắp các bộ phận tập trung trên cả nước, từ mọi
ban ngành, mọi thị trấn lớn nhỏ và cả từ một số làng mạc đáng ngạc nhiên. Mục đích
của đống thư tín liên lạc này là để tái khẳng định lòng trung thành với HĐCMQG
trong cơn khủng hoảng chính trị quá lớn lao này kể từ khi có cuộc Cách Mạng. Nhưng
đa số các lá thư chứa đựng những bày tỏ đau lòng về việc thay đổi thái độ đối với
nhà vua trong sự đối mặt với khủng hoảng. Các hội đồng quản trị thị xã, các câu
lạc bộ yêu nước, các đơn vị vệ binh quốc gia, hội phụ nữ, các toà án khu vực và
đủ loại các công dân đã gửi đến những báo cáo, các báo cáo này rõ ràng do các
nhân sĩ ưu tú địa phương soạn thảo, nhưng thường do hàng chục, hàng trăm người
ký. Gom chung lại, những thư tín này họp thành một sự bỏ phiếu của ý kiến dân tỉnh
lỵ theo thời gian, khi người dân cả nước cố tiến tới một thoả thuận với nhà vua
và vị thế của vua đối với đất nước sau vụ Varennes.
Vào những ngày đầu
của cuộc khủng hoảng, sau khi người dân đã nghe tin nhà vua biến mất nhưng vẫn
chưa biết việc hoàng gia bị bắt lại, các phản ứng tuỳ thuộc vào sự đo lường về
việc tin tức được loan truyền như thế nào và từ người nào. Những thỉnh nguyện
thư của các câu lạc bộ tại Paris và các tường thuật của báo chí cấp tiến tương
đối nhẹ nhàng với việc nhà vua mất tích. Nhưng các loan báo đầu tiên của chính HĐCMQG
lại mù mờ hơn, không hề nhắc đến bản tuyên bố chống Cách Mạng của nhà vua và còn
để một khoảng trống lớn cho người ta hiểu lầm rằng hoàng gia bị bắt cóc sao đó.
Nhiều nhóm người dân tỉnh lỵ đã nhiệt tình chấp nhận một kịch bản như vậy và
cho nhà vua quyền “vô tội cho đến khi tội trạmg rõ ràng”. Nói chung, gần một phần
ba những thư tín đó tiếp tục giữ cái quan điểm tích cực và thông cảm với nhà
vua trong thời gian đầu của cuộc khủng hoảng này. Họ cay đắng nói về một tội ác
kinh khủng về việc bắt cóc nhà vua và hoàng gia, về những tên quái vật của nhân
loại dám làm chuyện bắt cóc một vị vua đức độ nhất trong các vị vua và về một
nước Pháp giờ bỗng thành trẻ mồ côi. Nhóm Jacobins tại Arras, một chi nhánh luôn
luôn có sự liên hệ mật thiết với Robespierre đã vô cùng chua chát với biến cố này
trong phản ứng đầu tiên của họ. Họ than vãn: “Chúng đã bắt nhà vua đi, một vị
vua chỉ biết sống cho thần dân của ngài, một vị vua thường tỏ ý tôn trọng HĐCMQG,
và các hành động yêu nước của ngài chứa đầy công bình và sự thật. Khi họ nghe
tin rằng đã tìm được nhà vua và ngài đã trở về Paris, nhiều thị trấn tỉnh lỵ đã
tự phát tổ chức ăn mừng. Chỉ trong ít phút, trước sân của thị sảnh thành phố
Rouen tràn ngập số lượng người cả nam lẫn nữ bị thu hút bởi tin tức về sự kiện
một cách kỳ lạ. Họ diễn tả nỗi vui mừng bằng một cuộc khiêu vũ đến tận ba giờ sáng.
Khắp nơi, chuông nhà thờ đổ, pháo bông, lễ tạ ơn và những lễ hội công cộng khác
đánh dấu giây phút, mà theo Limoges diễn tả, với sự chua xót đắng cay biến thành
niềm hân hoan vui sướng.
Nói chung, chỉ đến
cuối tháng Sáu thì người dân vùng tỉnh mới bắt đầu đánh giá đầy đủ cái ý nghĩa
của các sự kiện vừa mới tiết lộ và cái khủng hoảng về lương tâm thực sự mới bắt
đầu quét qua khắp nước Pháp. Khi HĐCMQG đi vào thời điểm khoảng ba tuần lễ của
giai đoạn hoà hoãn, xếp đặt một sự trì hoãn về việc xét xử nhà vua, thì các tuyên
bố chính thức của Hội Đồng không còn là nguồn thông tin cốt yếu cho các tỉnh thành nữa. Các thị trấn tràn ngập
thư từ và thỉnh nguyện thư chạy lòng vòng từ các câu lạc bộ và khu vực tại thủ đô
và báo chí Paris ở đủ mọi xu hướng chính trị. Đặc biệt, số lượng lớn các báo chí
đã mở ra rộng rãi hàng loạt các thông tin và luôn có các bình luận diễn giải. Câu
lạc bộ ái quốc tại Vendôme giải thích: “Nền báo chí công cộng đã tiếp tục giúp
chúng tôi phát triển ý kiến của chúng tôi. Như mọi người dân Pháp, chúng tôi
theo sát cái nhịp điệu bình thường của báo chí xuất bản. Có nhiều trường hợp chung quanh chuyện chạy
trốn của vua đã bị bỏ sót hay bị kiểm duyệt trong các văn bản đầu tiên của Hội Đồng. Chính nhờ báo
chí lớn nhỏ mà người dân các tỉnh lỵ mới nghe
được về sự đón chào với sự bất mãn
của dân Paris trong chuyến trở lại Paris của hoàng gia ngày 25 tháng Sáu và những
nỗ lực của nhóm Cordeliers để buộc nhà vua thoái vị. Chỉ đến lúc này họ mới biết
đến bản tuyên bố của cá nhân nhà vua mà trong đó ông hàm ý phủ nhận lời tuyên
thệ trước kia của ông và chối bỏ các nghị quyết của Cách Mạng mà trước đây ông đã
ký thành luật. Các nhà lãnh đạo địa phương tại Toulon lần đầu biết đến lá thư của
vua vào ngày 1 tháng Bẩy. Khi người dân tại Bergerac thấy lá thư đó bốn ngày
sau đó, họ lập tức công khai đốt cháy một bản sao của nó tại công viên thị trấn.
Để đánh giá khối
lượng lớn thông tin này, các câu lạc bộ ái quốc địa phương đóng một vai trò đặc
biệt quan trọng. Vào giữa năm 1791 có hàng trăm các câu lac bộ như vậy được thành
lập, bao gồm khoảng 400 trực tiếp quan hệ với nhóm Jacobins tại Paris. Nhưng mặc
dù các câu lạc bộ vùng tỉnh theo dõi sát các cuộc tranh luận của đám Jacobins tại
thủ đô, họ không bao giờ mù quáng hoàn toàn phụ thuộc vào cơ quan trung ương chính.
Nhà đại lý Anh quốc William Miles đã ngạc nhiên với sự thay đổi liên tục về tư
tưởng trong đủ loại các hiệp hội trên cả nước, một diễn tiến làm ông nhớ lại về
“cái hành lang thì thào” của đại thánh đường Saint-Paul, cái lối đi vòng quanh
bên trong cái chỏm cầu vĩ đại tại London mà khách thăm viếng có thể nghe thấy
người khác nói dù đứng ở bất cứ chỗ nào. Với các câu lạc bộ Jacobins tại Paris
không thể tiến tới một sự đồng thuận, các câu lạc bộ tại tỉnh thành càng trở nên
độc lập hơn cả về phạm vi và về các chủ đề của cuộc tranh cãi của họ. Hàng tá các
hội đoàn bắt đầu chuyền tay các bản sao của các cuộc thảo luận địa phương trong
suốt mạng lưới thông tin thư tín của các câu lạc bộ tỉnh, mang đến kết quả là các
tư tưởng và đề nghị được phổ biến nhanh chóng. Tại Bordeaux, Bergerac và
Bar-le-Duc, các truyền đơn và thỉnh cầu mới đã đến mỗi ngày từ các hội đoàn kết
nghĩa trên khắp vương quốc mà không đi qua Paris, những truyền đơn mà mỗi ngày
mỗi trở nên cấp tiến hơn.
Trong giai đoạn trầm
lắng của biến chuyển và sự không chắc chắn khi nhà vua dường như đã không nhìn
nhận Cách mạng và HĐCMQG cũng chưa chọn lựa vị trí nào, người dân khắp nơi bắt
đầu khái quát đánh giá lại những giả thuyết căn bản của Hiến Pháp mới. Không chỉ
ở tại các câu lạc bộ chính trị điạ phương, mà tại các hội đồng quản trị khác và
đủ loại các cuộc hội họp đột xuất cũng chuẩn bị đối diện cuộc khủng hoảng. Người ta tự hỏi lòng, tranh
cãi và rồi thông qua các chọn lựa có thể thực hiện được khi xem xét lại. Tại
Toulouse, mọi người cố gắng công khai tuyên bố ý kiến của họ về vị thế của nhà
vua, cho dù có phải liều lĩnh ra sao. Tại Tours, như một viên chức thị trấn diễn
tả, các cuộc tranh luận chẳng bao lâu chú trọng tới những câu hỏi đáng chú ý và
có tính thăm dò nhất mà chưa bao giờ được
thảo luận từ thuở ban đầu của vương triều. “Làm sao chúng tôi diễn tả được điều
đó, nỗi vui mừng mà chúng tôi cảm nhận ngay giữa thời kỳ căng thẳng và sợ hãi của
chúng tôi. Chúng tôi nhìn thấy đám trẻ tuổi nhút nhát lắp bắp nói lên ý tưởng của
chúng, những người trẻ tuổi bạo dạn hơn diễn tả nhiệt huyết và sự dũng cảm vể cảm giác của họ, những người trưởng thành
hơn đưa ra những lời khuyên bảo có suy tư và thận trọng hơn. Thật là một cảnh
tượng xúc động!
ý kiến lúc này
quay qua chống lại nhà vua mạnh mẽ. Trong suốt giai đoạn then chốt từ khoảng thời
gian cuối tháng Sáu khi tin tức về vụ bắt giữ tại Varennes vừa tới cho đến giữa tháng Bẩy khi HĐCMQG ban
hành các nghị quyết, chỉ chừng một phần sáu những lời chứng thực đến từ các tỉnh
thành có sự thông cảm cho một ông vua trốn
chạy. Ngay cả những người tỏ ra nhiệt tình với vua cũng liên kết nhận xét của họ
qua những lời bình luận nghiêm khắc với sự nối kết các hành động của nhà vua với
sự nhu nhược của ông tạo nên sự chấp nhận những lời cố vấn xấu xa. Một thành viên
hội đồng thị xã viết: “Nhà vua thật là nhu nhược, yếu đuối, bị lừa gạt và bị lợi
dụng.” Một người khác viết: “Chúng tôi mong muốn có thể tin rằng do mềm yếu và
sự mù quáng tiếp nhận đám quan lại trong triều đáng phỉ nhổ mà Louis XVI đã bị dẫn dắt tới việc trốn chạy khỏi vị thế
và bỏ rơi một dân tộc đã cho ông tràn đầy tình yêu mến. Đó không phải là ý nguyện
ban đầu của nhà vua mà chỉ để làm hài lòng những ước mơ và những tham vọng không
kiềm chế của của những kẻ bu quanh ông. Bởi vì cái giả thuyết này mà chúng tôi
sẽ tạm giữ im lặng và chưa vội phán xét nhà vua.”
Ngược lại, gần
ba phần năm số lượng thư tín đã trở nên rõ ràng tiêu cực với sự đánh giá nhà
vua của họ. Với những lời lẽ biện luận đánh động sự giận dữ và đắng cay, các
ban quản trị hành chánh, thành viên các câu lạc bộ và các đơn vị vệ binh quốc
gia ở khắp mọi ngõ ngách đòi tra cứu về mọi khía cạnh tội lỗi của vua. Louis
XVI bị tố cáo đã đào tẩu khỏi hoàng cung mà không hề nghĩ đến những hậu quả của
hành động này đối với thần dân. Một người mà họ đã từng coi là người ủng hộ họ
mạnh mẽ nhất đã từ bỏ vị trí của ông ta một cách hèn nhát và phản bội lại chính
lời thề của ông. Việc từ bỏ một ngai vàng
danh giá nhất trên thế giới của ông đã làm nước Pháp trở nên một ngôi mộ to lớn.”
Mặc cho những lời phủ nhận của Louis, hầu hết các thư tín có rất ít nghi ngờ về
ý định thực sự của nhà vua chính là sự trốn khỏi nước Pháp để tìm kiếm sự trợ
giúp của quân nước ngoài chống lại đất nước mình. “Vị tư lệnh tối cao của đất
nước lại có kế hoạch bỏ đi tỵ nạn tại nước ngoài nơi hứa hẹn cho ông tiền bạc,
trợ giúp và binh lính để chiếm lại những quyền lực tưởng tượng mà ông tuyên bố
là thuộc về của ông.” “Ông ta tìm kiếm trong vô vọng việc xử dụng lưỡi gươm ngoại
quốc lên đầu chúng ta. Những hành động như vậy chỉ có thể dẫn tới chiến tranh và
chỉ có thể liệt vào hạng phản quốc.” “Nhà vua đã từ bỏ ngai vàng để qua lãnh địa
ngoại quốc và biến đổi những cánh đồng phì nhiêu của chúng ta thành biển máu. Ông
ta có lẽ đã giao phó đất nước cho sự tương tàn của nội chiến và ngoại chiến.” Ngay cho dù ông chỉ nghe theo lời cố vấn của
bọn xấu xa khác, trách nhiệm của ông ta cũng không nhẹ hơn với tội hoàn toàn phản
bội lại đất nước. Chỉ có một điều quá rõ ràng là mục đích tối hậu của ông là
quay trở lại làm người đứng đầu quân đội và để áp đặt lại hệ thống chế độ cũ
trước đây mà thôi. Được hấp thụ một nền giáo dục với những nguyên tắc độc tài
toàn trị, Louis XVI sẽ mãi mãi là kẻ thù của tự do.”
Không gì làm các
nhà ái quốc tỉnh thành giận dữ hơn là lời tuyên bố nổi tiếng của nhà vua khẳng định
tới toàn thế giới rằng những lời thề trước đây của ông trước Hiến Pháp là không
thành thật. Theo đặc tính của Cách Mạng, thấm nhuần với những lý tưởng minh bạch
và xác thực, có lẽ không tội lỗi nào lớn lao hơn việc phản bội lời thề, một việc
mà chính vua Louis tự thú nhận đã làm. Họ lập đi lập lại rằng ông là một người man trá, một kẻ bất
trung, một tên bội thề. “Chúng ta ghê sợ bất cứ người dân Pháp nào lừa gạt đến
mức phản bội lại lời thề hứa của mình vì đó là vi phạm các nguyên tắc thiêng liêng
nhất. Ông ta quá hèn nhát, không đáng tin cậy, không ngay thẳng và bất trung, kẻ
phản lại lời thề hứa, sự giả bộ đức độ của ông hoá ra chỉ là cái đạo đức giả dối
nhất. Nhiều nhóm người đã trực tiếp so sánh lời thề giả dối của nhà vua với những
lời thề hứa của họ trước đây, bảo đảm với HĐCMQG rằng, không như nhà vua, họ sẽ mãi mãi gìn gữ lời thề của họ,
Đối với đám Jacobins tại Nantes, Louis đã tự bao phủ mình trong cái ti tiện mãi
mãi. Họ không còn liên hệ so sánh ông với vị vua Henry vĩ đại nữa, mà với
Charles IX, một ông vua Pháp bội tín, người đã mời các nhà lãnh đạo giáo phái
Tin Lành tới một đám cưới tại ngày lễ Saint-Bartholomew năm 1572 chỉ để tàn sát
họ.
Cùng với một đám
thiểu số các nhà ái quốc tỏ ra có chút cảm thông cho vua Louis và khối đại đa số
lên án ông dữ dội, một thành phần thứ tư không hề liên hệ đến nhà vua trong thư
tín của họ, một sự không đếm xỉa gì đến sự hiện hữu của nhà vua mà tự nó đã là
một sự ngầm kết tội chưa hề có tiền lệ. Hầu hết những người trả lời như vậy cho
biết rõ rằng, bây giờ họ chuyển lòng trung thành của họ cho HĐCMQG. Nhóm
Jacobin Saint-Lô tại Normandy đã diễn tả cái diễn tiến tâm lý này là cái mà họ đã
trải qua vào cuối tháng Sáu sau khi họ
được biết về những biến cố trước đó. “Lúc đầu, chúng tôi sững sờ đến chẳng
biết nói gì để diễn tả cảm xúc, vì một câu nói đã phá hủy mọi niềm hy vọng của
chúng tôi: ‘Nhà vua đã bỏ rơi chúng ta!’ Chúng tôi do dự. Chúng tôi cố tìm hiểu
điều đó có nghĩa gì? Như vậy những lời hứa hẹn của nhà vua là tào lao sao? Những
lời thề thốt của ông chỉ là mhững lời lẽ vô giá trị sao? Nhưng rồi chúng tôi nhận
ra rằng quý vị đại biểu đã lãnh trách nhiệm. Tiếng nói của tổ quốc vẫn còn được
nghe thấy. Và chúng tôi lập lại lời thề trang nghiêm chấp nhận những nghị quyết
mới. Vận mệnh cùa những quốc gia tự do không còn bị ảnh hưởng bởi những hành động
của các vị vua.” Đã đến lúc chính các vị
đại biểu được coi như những người cha của đất nước, cha của dân tộc, những người
lấy lại tự do, những biểu tượng về tình cha con đã từng được dành riêng cho nhà
vua. Các bức thư chứa đầy những sự so sánh các đại biểu với những khuôn mẫu anh
hùng của Hy Lạp và La Mã cổ xưa: họ là những Lycurgus mới mang luật lệ đến cho
nhân dân; họ là những nghị sĩ La Mã chiến đấu chống lại Nero và Catiline bạo chúa.
Những người khác lại dùng những liên hệ tôn giáo trong sự khen ngợi HĐCMQG: Công
việc của các vị có bàn tay của Đấng Toàn Năng nâng đỡ. Ngay cả trong giờ lâm tử,
họ cũng hướng đầu quay về Paris và loan
báo những lời lẽ vì Thiên Chúa và HĐCMQG Họ tuyên bố: “Trong những hoàn cảnh hiện
tại, chúng tôi sẽ đi theo các vị cha già dân tộc với bất cứ quyết định nào của các vị, ngay cả
việc nhà vua bị xét xử hay truất phế. Chúng tôi sẽ giữ nguyên niềm tin tưởng đối
với đất nước, luật pháp và giới chức hành pháp; tuy nhiên các vị nên chọn nắm lấy
thẩm quyền hành pháp đó. Chúng tôi để cho qúy vị toàn quyền hành động và phán đoán
nên trừng phạt hay ân xá cho các tội lỗi của vua Louis XVI.”
Nhiều lời lẽ tuyên
bố vô cùng mủi lòng diễn tả một sự vỡ mộng sâu đậm về nhà vua. Nhóm Jacobins ở
làng La Bassée ở phía Bắc nước Pháp viết rằng cho tới ngày 21 tháng Sáu, họ vẫn
coi vua Louis XVI vừa là một nhân vật lớn và một vị vua vĩ đại nhất trong các
vua trị vì. Ông dường như khác xa biết bao so với 65 vị vua tiền nhiệm. Nhưng
chỉ trong một ngày, qua một hành động đơn lẻ, vị vua này hoàn toàn mất hết mọi
danh tiếng. Cái tính trầm lặng nổi bật của Louis, một thời được giải thích là cái
trầm lặng của sự khôn ngoan và cẩn trọng, giờ bị coi là ngu ngốc hay phản bội.
Ngay cả những danh xưng được dùng cho biểu tượng nhà vua cũng bị thay thế đáng
buồn từ những danh từ : “hoàng thượng, Bệ Hạ hay đức vua” trở thành cách gọi tên
cộc lốc “Louis hay Louis de Bourbon”, chứng tỏ một sự kiện là nhà vua không còn
được coi như hiện thân của một ngôi vàng vĩnh cửu, mà giờ chỉ là một cá nhân đầy
lỗi lầm nếu không phải là hư hỏng đồi bại. Trong sự chối bỏ lời hứa và vi phạm
lời tuyên thệ trang nghiêm, Louis đã từ bỏ cái lý công chính của người dân đại
lượng và nhạy cảm, những người đã luôn luôn tôn thờ các vị vua của họ như thần
tượng, yêu mến vua mặc cho các tật xấu của các ngài. Quả thật, hình ảnh thần tượng,
trước đây vua là thần tượng của người dân Pháp, giờ thần tượng đã bị đập tan và
phá hủy mãi mãi trong lời biện giải của các văn bản thư tín vùng tỉnh.
Một ít người viết
thư còn bắt đầu viết lại lịch sử của Cách Mạng và vị thế của nhà vua trong
trang lịch sử đó. Những người đứng đầu một thị xã nhỏ bé ở miền Trung nước Pháp
đã tự hỏi rằng Louis có thể bị thay thế không với nguyên tắc độc tài chuyên chế?
Và họ đã viết một bài dài diễn giải về 2 năm kể từ 1789 mà trong đó nhà vua được
hình dung như đang cố tạo nên một thành
lũy của chính sách độc đoán ngay trong lòng của
chính HĐCMQG. Chính vua là người đã dùng vũ lực ép buộc các đại biểu phải
lánh nạn trên sân Tennis. Có thể ngày hôm nay, Paris đã là một nghĩa trang lớn,
nếu không có các hành động can đảm của cư dân, những người phá ngục Bastille. Đối
với nhóm Jacobins ở Versaille, lúc này dường như ông vua lường gạt phải chịu trách
nhiệm về tất cả những khó khăn làm nước Pháp đau khổ trong 2 năm qua, ngay khi ông
chuẩn bị cuộc tàn sát dân tộc ghê rợn, một dân tộc đã luôn luôn bao phủ ông với lòng tử tế. Người dân thành
Alès phía Nam nước Pháp nhắc lại: “Mới đây thôi, chúng tôi thành lập một ban hợp
ca hát bài ca ngợi nhà vua. Vì quá tin tưởng, chúng tôi coi ông là người hoàn
trả lại quyền lợi cho chúng tôi. Nhưng thay vì là người cha của chúng tôi, ông
muốn là một bạo chúa, mà chúng tôi có thể gọi là tên đao phủ. Vâng thưa quý vị!
Trái tim chúng tôi vỡ nát và mắt chúng tôi chứa đầy máu lệ.
Quân chủ hay cộng
hoà?
Hầu hết những nhóm gửi lời khai chứng thực vào cuối
tháng Sáu đầu tháng Bẩy đã không có một tư thế trực tiếp về việc nên làm gì với
nhà vua đều hứa tuân thủ theo quyết định của HĐCMQG, cho dù đó là quyết định như
thế nào. Nhưng có một phần tư trong số các
thư tín còn đi xa hơn. Họ cảm thấy bị phản bội nặng nề. Họ coi hành vi của
Louis thật đáng khiển trách đến nỗi họ không bao giờ còn có thể tín nhiệm ông sẽ
có trách nhiệm nào nữa trong chính quyền, và họ thúc giục HĐCMQG ra tay chống lại
nhà vua. Vào khoảng một nửa nhóm này dường như đã sửa soạn để duy trì Hiến Pháp
hiện tại. mặc dù họ khuyến khích Hội Đồng truất phế nhà vua khỏi ngai hay đưa ông
ra xét xử trước tổ quốc. Các người lãnh đạo thị trấn Montauban thấy đau lòng vô
cùng với những bước đi mà họ sẽ phải làm. Họ vẫn yêu thích chế độ quân chủ lập
hiến, nhưng họ nói nước Pháp có thể làm gì khi phải đối diện với một người từ
chối không muốn thi hành luật pháp? Một ông vua trốn chui trốn nhủi từ bỏ cái vị
trí cao cả của mình do Hiến Pháp đặt ông ta lên, người vi phạm những nghị quyết
mà ông đã chấp nhận, người giẫm đạt dưới chân những lời tuyên thệ thiêng liêng
nhất của mình, người cho thần dân một gương xấu về sự lừa gạt. Một người như vậy
là một hình tượng thật đáng buồn trước mắt chúng tôi.” Cuối cùng, họ trông cậy
vào một lý thuyết cam kết về vương quyền để minh chứng cho việc tạm ngưng quyền
xá miễn không thể bị truy tố: “Một vị
vua vi phạm hiến pháp là đã phá hủy giao
ước xã hội mà trong đó quyền cai trị của vua đã được ghi chép.” Nhóm Jacobins tại
Limoges quay lại với một lý luận về cảm xúc trực tiếp hơn: “Louis XVI không thể
được tiếp tục ngồi trên ngai nữa vì hình ảnh ông ta không còn ngự trị trong trái
tim của nhân dân, những người khinh bỉ ông.” Tại Nantes, một bộ phận chính quyền
đề nghị một phiên bản Pháp về cuộc Cách Mạng Vinh Quang năm 1688 khi quốc hội
Anh Quốc truất phế vua James II và thay thế ông bằng William và Mary. Họ viết:
“Người dân Anh đã dạy chúng ta rằng truất phế một ông vua bất tín với luật pháp
của đất nước mình thì không phải là lật đổ chế độ quân chủ.”
Tuy nhiên, tất cả những đề nghị như vậy phơi bày ra một
loạt các khó khăn. Có thể nào HĐCMQG tự mình tuyên bố truất phế Louis như kiểu các
công dân thành Nantes ủng hộ, hay là trước hết, phải chính thức xét xử nhà vua trước một phiên toà tối cao mới
vừa được thành lập tại Orléans? Chuyện gì sẽ xảy ra giả như phiên toà phán quyết
nhà vua vô tội? Và nếu nhà vua bị truất phế, ai sẽ là người thay thế vị trí đó?
Người nối nghiệp hợp pháp của Louis XVI. thế tử Louis-Charles chỉ mới có 5 tuổi,
và như vậy vấn đề lựa chọn một nhiếp chính đáng tín nhiệm dường như đáng lo sợ.
Người hầu như chắc chắn sẽ là nhiếp chính có lẽ là quận công d’Orléans, một người
bà con của vua ủng hộ Cách Mạng. Nhưng nhiều nhà ái quốc cũng không tin tưởng viên quận công giống như họ bất tín nhiệm Louis. Có lẽ khi đối diện với những khó khăn như thế,
việc sửa chữa Hiến Pháp được ưa thích hơn. Lại có một nhóm nhỏ thư tín có đủ loại
đề xuất khác nhau để giới hạn mạnh mẽ quyền lực của vua, để ông trở thành một bóng
ma quyền lực của chính ông, như các viên chức tại Brest đề nghị. Ban lãnh đạo
thành phố Lyon viết: “Người ta sẽ không bao giờ thấy Louis lấy lại niềm tự tin
mà ông ta đánh mất. Nếu chúng ta cần có một nhà vua nối nghiệp ngồi ngủ trên
ngai, nhà vua như thế không bao giờ có thể có nhiều quyền hành để ông ta lạm dụng.”
Một số đề nghị chấm dứt quyền phủ quyết lập pháp của nhà vua, một quyền hạn mà
họ không thể nào tin là có thể đặt trong tay một ông vua hèn nhát và lừa gạt.” Những người khác bình luận rằng nên đưa quyền
lực thực sự vào tay một nội các với các bộ trưởng được chọn bởi cơ quan lập pháp
hoặc ngay chính người dân, đưa nước Pháp tiến gần hơn với hệ thống quốc hội Anh
Quốc. Nhóm Jacobins tại Dijon viết: “Nếu
chế độ quân chủ cần được duy trì, nước Pháp phải kiềm chế quyền hạn của nó để mọi
người dân sẽ luôn luôn được bảo vệ khỏi sự đe doạ của chế độ độc tài.”
Nhưng thực ra nước Pháp có nên bảo tồn chế độ quân chủ?
Rõ ràng một số phe nhóm trong cả nước, chẳng hạn như câu lạc bộ Dole đã nghiêm
túc cứu xét bước kế tiếp trong một chuỗi lý luận để cắt bỏ cái nút thắt Gordian
và hoàn toàn xoá bỏ chế độ quân chủ. Trong cái bối cảnh của Âu Châu thế kỷ 18, đây
là một đề xuất đáng kinh ngạc, tạt vào mặt tất cả các tư tưởng đương thời, các
trí tuệ chung như là một sự nguy hiểm và một chế độ cộng hòa thì không thể thực
hiện trong một lãnh thổ rộng lớn và đông dân như Pháp. Chỉ có một số rất nhỏ
nhoi các phe nhóm đã sẵn sàng nắm lấy một vị trí tập thể như vậy. Những người đó
đã tự chứng minh trong những thời kỳ hùng biện với những lời tố cáo chống lại
Louis XVI cùng toàn thể chế độ cũ thường tìm kiếm cảm hứng từ những nhân vật
anh hùng cổ điển của nền cộng hoà La Mã. Dường như không ai nói đến nền cộng hòa
Mỹ gần gũi nhất, một nền cộng hòa bị coi là quá thô thiển và dân cư ít ỏi so sánh
với nước Pháp.
Vệ binh quốc gia tại một thị trấn nhỏ Saint-Claud ở
miền Đông Nam nước Pháp đã nổi trận lôi đình chống lại ông vua man rợ của họ, một
ông vua đã bán đi sự tín nhiệm của ông, vinh quang của ông và tổ quốc của ông
cho bọn ngoại quốc trong khi ấp ủ trong lòng một kế hoạch kinh khủng trong việc
giám sát sự tàn sát người dân Pháp. Họ bèn kê khai ra: “12 thế kỷ chịu đựng tai
hoạ dưới quyền lực tuyệt đối của vua chúa đã hủy hoại trái đất,” trước khi họ thúc giục HĐCMQG lật đổ triều đại
Tarquins tân thời, (Tarquins là triều đại các vị vua La Mã cuối cùng) để thiết
lập một nền cộng hòa. Các thành viên câu lạc bộ ở thành phố Niort lân cận thì đã
nêu lên một lý thuyết giao ước. “Louis XVI đã vi phạm hiệp ước mà ông đã ký kết
với đất nước. Vì ông đã phản bội lời thề của ông, như vậy hiệp ước đã bị xé bỏ
và vì thế đất nước có toàn quyền kết thúc sự nghiệp chính trị của ông một cách không
thể tranh cãi.” Và rồi họ kết luận: “Nếu chúng ta phải chiến đấu với Tarquins,
đừng bao giờ quên rằng tất cả mọi người dân Pháp thực sự đã tuyên thệ với lời
thề của Brutus (Brutus là một thủ lãnh La Mã dẫn đầu sự lật đổ Tarquins).” Vệ
binh tại thành Arras thì cất cao giọng: “Hỡi công dân Pháp và đồng hương, giờ đây
định mệnh đang mở ra. Các biến cố lớn lao đã tiết lộ ra sự phản bội tày trời,
nhưng một tội ác xấu xa được bí mật âm mưu
vẫn có thể mang lại một may mắn không kỳ vọng trước. Chúng ta hãy quên đi là ta
có một ông vua. Hãy coi vua là chuyện thời quá khứ.”
Làm sao những nhà ái quốc ở một số thành phố tỉnh lỵ
nhỏ bé của Pháp lại có những thế đứng như vậy có vẻ không rõ ràng. Trong trường
hợp của Clermont-Ferrand, bà Marie-Jeanne Roland, một nhà ái quốc Paris có liên
hệ với cánh Cordeliers được biết là đã thường xuyên gửi lời cố vấn đến việc nuôi
dưỡng, ủng hộ một nền cộng hòa tới một trong các vị lãnh đạo yêu nước của họ.
Khó có thể tin rằng các đảng viên của tư tưởng cộng hòa tại Arras và Chartres
chịu ảnh hưởng dưới những lời hùng biện của Robespierre và Pétion, các đại biểu
cấp tiến của họ. Nhưng những người dân thị trấn khác dường như đã chấp nhận những
vị thế đó một cách độc lập trước khi các báo cáo và thỉnh nguyện thư từ Paris đến
tai họ. Và quả nhiên, chuyện gây cảm hứng đơn lẻ quan trọng nhất trong vùng quê làm sụp đổ triều
đại quân chủ không đến từ Paris mà từ Monpellier.
Nguồn gốc của tư tưởng cộng hòa trong cái thủ phủ tỉnh
lỵ cỏn con gần Điạ Trung Hải vẫn còn tồn tại bí mật. Trong những văn bản tấu trình
những bất công 1789 do nhiều nhà cấp tiến tương lai ký, dân thị trấn tự tiết lộ
rằng họ luôn nhiệt tình ủng hộ nhà vua. Động tác đầu tiên tẩy chay vương triều
xảy ra vào 27 tháng Sáu, một ngày sau khi thị trấn biết sự kiện bắt giữ nhà vua
tại Varennes và hầu như chắc chắn trước khi các bản thỉnh cầu thư về cộng hòa từ
Paris gửi đến. Bản đề nghị do Jacques Goguet, một y sĩ 24 tuổi chỉ vừa mới tốt
nghiệp tại trường y khoa Montpellier đem trình lên hiệp hội ái quốc địa phương. Bản đề nghị được
đại đa số các lãnh đạo thành phố chấp nhận rất nhiệt tình, không chỉ bởi câu lạc
bộ mà gồm cả ban quản trị thành phố, quận lỵ và của các ban ngành. Trong phiên
bản cuối cùng được chấp thuận ngày 29 tháng Sáu, thỉnh cầu thư gửi tới HĐCMQG được
thảo luận chặt chẽ và xúc tích. Các hội viên tranh luận: “Nhà vua hiện tại thật
hèn hạ, và chúng tôi quá khinh bỉ ông ta đến không còn ghét hay sợ ông nữa. Chúng
tôi để cho luật pháp toà án xử dụng lưỡi gươm trả thù. Vì vậy, chúng tôi chỉ yêu
cầu rằng người dân Pháp sẽ không còn một vị vua nào khác ngoài chính chúng tôi
làm chủ.” Lại một lần nữa, lời thỉnh cầu được biện minh bằng sự liên hệ tới thời
cổ đại: “Đối với chúng tôi để trở thành công dân La mã thực thụ, tất cả những gì
tồn tại là sự thù ghét và việc trục xuất
vua quan. Sự thù ghét thì đã là sự thật. Chúng tôi chờ hành động của các vị để
bảo đảm điều thứ hai (việc chấm dứt vương triều).” Rồi họ kết luận: “Ngày hôm
nay, mọi thành kiến đã bị phá hủy và người dân đã được khai sáng. Ý kiến quần
chúng cho phép các ngài, yêu cầu các ngài đưa chúng tôi ra khỏi tội ác của vua
chúa.
Thỉnh cầu thư không chỉ được gửi đến Paris nơi được đọc
trước mặt nhóm Jacobins vào ngày 6 tháng Bẩy, mà hàng tá các bản sao được truyền
tay trực tiếp qua mạng lưới quốc gia của các câu lạc bộ ái quốc. Bất cứ nơi nào
nhận được thì dường như nó là chủ đề của các tranh luận nghiêm trọng và nhiệt tình
nhất. Bordeaux có được nó rất sớm vào ngày 2 tháng Bẩy. Toulouse và
Aix-en-Provence đọc nó vào 2 ngày 4 và 5 tháng Bẩy. Tới 10 tháng Bẩy thì nó tới
Strasbourg, một vùng Đông Bắc xa xôi. Poitiers ở miền Tây nước Pháp bắt đầu
tranh luận về nó 2 ngày sau đó, trong khi Bar-le-Duc ở gần Varennes đọc nó vào
ngày 13 tháng Bẩy và Limoges ngày 15. Cuối cùng, được biết là chỉ có 5 câu lạc
bộ đã hoàn toàn thừa nhận bản thỉnh cầu trên. Nhiều nơi khác lúc đầu tham gia,
nhưng rồi họ xem xét lại và quyết định chờ đợi
quyết định của HĐCMQG hay lựa chọn cách phế bỏ vị vua hiện tại nhưng không
từ bỏ nền quân chủ. Nhưng ngay cả khi đa
số chối bỏ thỉnh cầu thư của Montpellier, một thiểu số vẫn mạnh mẽ thường xuyên
dấy lên việc ưa thích một nền cộng hòa. Trong cả hai nơi Poitiers và Bordeaux,
các đội ngũ theo cộng hòa tranh luận cho lập luận của họ hùng hồn, và những người
này có thể đã thắng nếu như cuộc tranh luận không bị chấm dứt vì có nghị quyết
của HĐCMQG tới miễn tội nhà vua.
Nhiệm vụ của chúng
ta là tuân thủ
Tin tức về quyết định của HĐCMQG và vụ việc bắn giết
tại Champ de Mars đã đột ngột kết thúc
giai đoạn căng thẳng tái thẩm định chính trị. Đối diện với cuộc khủng hoảng
mới này, các nhân sĩ địa phương xác định sự gắn bó của họ với những nghị quyết
tháng Bẩy hầu như không có bất cứ ngoại lệ nào. Không có bất cứ nơi nào bên ngoài
Paris mà các nghị quyết trở thành mục tiêu của các cuộc xuống đường hay các vụ
bạo động. Các vị đại biểu đã mở màn cho cuộc Cách Mạng và là người dẫn dắt đất
nước thành công qua nhiều khó khăn trở ngại trước đó, giờ tiếp tục chỉ đạo với
sự tôn trọng lớn lao và có uy tín dưới con mắt các người yêu nước vùng tỉnh
trong sự buồn rầu thất vọng của nhóm người Paris cấp tiến và câu lạc bộ
Cordeliers.
Tuy nhiên, một số đông công dân đã thật đau lòng với
các vấn đề bị đe doạ. Trong các bức thư gửi đến HĐCMQG, dân tỉnh lỵ cùng các
ban quản trị địa phương thường trích dẫn đến các bài diễn văn của cá nhân các đại
biểu, là những diễn văn đã được đọc, so sánh và cân nhắc cẩn thận. Robespierre,
Vadier, Salle, Duport và Barnave có trong danh sách của một thị trấn, chứng tỏ
rằng sự lựa chọn các diễn giả trích dẫn gồm cả hai phía của cuộc tranh luận đã
được cứu xét hợp lệ. Có vài nhóm đã rà soát lại từng bước một toàn thể diễn tiến
của lý luận, xem xét tất cả các cách giải quyết có thể xảy ra đối với cuộc khủng
hoảng, loại bỏ những phương án tỏ ra không thể thực hiện, và rồi họ trình lên
phản ánh của riêng họ cho Hội Đồng quyết định cuối cùng. Các cử tri đi bầu tại
một thị trấn nhỏ đã viết khi họ suy nghĩ về cái tình thế khó xử không lường trước
này: “Có quá nhiều phức tạp. Nhà vua dường như có tội. Tuy nhiên ông ta lại có
quyền miễn tội hợp pháp. Vậy làm sao ông
có thể bị tố cáo? Làm sao có thể phán xét ông?”
Việc chấp thuận quyết định của Hội Đồng lại không hề
đồng nghĩa với việc ủng hộ nhà vua. Các tỷ lệ thông cảm cho nhà vua tiếp tục tụt
dốc thê thảm, hạ xuống từ 31% từ khi bắt đầu cuộc khủng hoảng, còn 17% ở giai đoạn
lưng chừng, tới con số thảm hại 7% vào gần
cuối tháng Bẩy. Ở vào giai đoạn cuối cùng, hiếm thấy ai còn nhắc nhở đến câu nói
tha thứ cũ là “một vị vua tốt bị cố vấn tồi.’ Chỉ có một lá thư duy nhất thuộc một thị trấn nhỏ miền Trung nước Pháp có nhắc
nhở đến đặc tính thiêng liêng của vua. Để
chắc chắn hơn, chỉ một phần năm thư viết
từ giữa tháng Bẩy về sau công khai kết tội Louis, nhưng gần ba phần tư
không hề đá động gì tới vua cả. Nhiều nhà lãnh đạo tỉnh lỵ rõ ràng đã ưa thích
cách dùng tấm màn im lặng bao phủ lên màn
kịch đáng buồn của việc nhà vua chạy trốn hơn. Đối tượng chính yếu của đại đa số
người viết thư là để tái xác định sự trung thành của họ với HĐCMQG như giới chức thẩm quyền cao nhất trên đất nước và
đại diện tối cao của ý nguyện chung. Một lần nữa, các đại biểu được ca ngợi cao
ngất trời như các cha già dân tộc hay như các anh hùng theo kiểu mẫu anh hùng
La Mã xưa. Cho dù những quan điểm trước đây của các nhà ái quốc địa phương có là
gì chăng nữa, lúc này họ cảm thấy ràng buộc vào bổn phận phải đi chung với HĐCMQG.
Nhóm Jacobins ở một thị trấn miền Bắc Brittany viết: “Tuân thủ là bổn phận của một công dân tốt, và
giờ đây tất cả chúng ta hãy làm gương.” Hầu như đồng bào các nơi của họ đều đồng
ý: “Các ngài đã lên tiếng và một tiếng hô lớn đã vang lên trên khắp miền đất nước
: ‘Đó là luật pháp!’ Và tất cả chúng ta sẵn sàng chết cho luật pháp.” Ngay cả
khi trước đó họ đã tranh luận cho một biện pháp mạnh mẽ hơn chống lại nhà vua, ý
nguyện chung của cả nước giờ đã được Hội Đồng quyết định và cái trước đây là một
sai lầm, giờ có thể trở thành tội ác.
Khi đưa ra những bình luận về tình trạng chính trị và
quyết định của HĐCMQG, hầu hết các thư tín đã nói rất ít về tình yêu mến của họ
đối với nhà vua hay nền quân chủ hơn là nỗi lo sợ về một nền cộng hòa và về sự
phẫn nộ đối với các hành động nổi loạn của đám cộng hòa tại Paris. Họ quay đi
quay lại với những lập luận của chính HĐCMQG, nhiều người đổ lỗi cho một loạt các
triết gia từ Montesquieu tới Rousseau, rằng
một chế độ cộng hòa có lẽ không thực tế và không thể thực hiện tại Pháp. Một chính
quyền cộng hòa như thế có thể khả thi ở những bang tỉnh thành phố, đất nước nhỏ
bé như Thuỵ Sĩ hay Hy Lạp cổ xưa, nhưng với một quốc gia rộng lớn, điều đó sẽ dễ
dàng dẫn tới vô tổ chức và hỗn loạn. “Đất nước này quá to lớn để chuyển đổi
sang thể chế cộng hòa. Sớm hay muộn, các quyền lực lân bang sẽ xâu xé nó thành
nhiều mảnh. Những ai đề xuất một nền cộng hòa đã chưa từng cứu xét đến những bài
học kinh nghiệm, đến hợp lý của lịch sử, đến những hậu quả có thể xảy ra, đến
những dữ kiện về phong tục Pháp, dân số, địa lý và thái độ của dân.” “Chúng tôi
tin rằng trong một đất nước có cân nhắc
với một dân số lớn lao, chắc chắn phải có một trung tâm cho sự đoàn kết, một thẩm
quyền hành pháp tối cao độc nhất mà từ nơi đó, giống như sức đẩy
Archimedes, với đòn bẩy của vương quyền,
tất cả mọi thành phần giai cấp bao la của
đất nước có thể tiến lên.
Nhiều người dân Pháp dường như rất sợ hãi cảnh nội loạn có thể sẽ nổi lên trong nước nếu HĐCMQG can
thiệp làm xáo trộn chế độ quân chủ. Hầu hết các phong trào chống đối tại Paris đã
nhận được một sự đón nhận rất tiêu cực tại các tỉnh lỵ. Đã có rất nhiều sự tham
khảo về sự dấy loạn của đám người tại Paris, những sự kiện mà dường như chỉ để
chứng tỏ rõ ràng về những mối nguy hiểm khi đặt quyền lực vào trong tay của người
dân trong sự vắng bóng một giới chức thẩm quyền trung ương độc nhất. Lời thỉnh
cầu của người dân Paris làm chúng tôi run lên vì tức giận: “Lòng chúng tôi tràn
đầy lo lắng. Chúng tôi e ngại rằng dưới sức ép của cái đám đông lầm lạc tự cho
mình là tiếng nói của quốc gia một cách sai trái này, các ngài sẽ bị buộc phải
hy sinh các nguyên tắc của các ngài.” Có những lời lẽ kết tội bất tận về cái địa
ngục và là tai hoạ đáng ghê sợ của tình
trạng vô chính phủ, về sự giận dữ của thường dân mất phương hướng. Nhiều tỉnh lỵ
đã chia xẻ quan điểm tình nghi của các đại biểu rằng sự phản đối tại thủ đô là
do bọn phản Cách Mạng hay thế lực nước ngoài kích động với âm mưu loại bỏ Hiến
Pháp. “Ẩn núp bên trong mặt nạ yêu nước, bọn âm mưu như vậy nhằm mục đích gây sự
chia rẽ bất hoà trong chúng ta. Chiêu bài vô chính phủ đã được cổ động bởi bọn
quái vật, bọn phản quốc, bọn giáo sĩ ngoan cố, những kẻ thù của đất nước tự khoác
cho mình chiếc áo choàng yêu nước chỉ để nhắm lật đổ Hiến Pháp và đưa đẩy đất
nước vào tranh giành hỗn loạn.”
Một thiểu số chừng một phần tám các phe nhóm tỉnh lỵ
gửi đi những bức thư đề nghị rằng họ không hoàn toàn đồng ý với quyết định của
Hội Đồng Cách Mạng Quốc Gia mặc dù cuối cùng họ cũng được thuyết phục chấp nhận.
Trong vài trường hợp, người dân địa phương lúc đầu chống đối các nghị quyết đó
và chỉ chấp thuận sau khi đã nghiên cứu cẩn thận các tranh luận. Một số viên chức
thành thật viết: “Nếu chúng tôi nghe theo ý chúng tôi thì một quyết định có hành
động đối với nhà vua có lẽ sáng tỏ hơn. Nhưng các nhà lập pháp bị buộc phải chống
lại cảm tính mà người thường dễ dàng bị khuất phục.” Cuối cùng, Hội Đồng đã làm
họ tin rằng một thể chế quân chủ lập hiến là hệ thống duy nhất có khả năng giữ
lại nămg lực và tính đoàn kết cần thiết cho sự ổn định của một quốc gia rộng lớn
và cung cấp được một bức tường không thể vượt qua chống lại ảnh hưởng của các
phe phái. Một nhóm công dân khác đồng ý:
“Sau khi nhà vua đáp lại tình yên thương và sự tin trưởng của chúng ta bằng sự vi phạm vào những cam kết thiêng liêng
nhất của ông, tất cả chúng tôi hy vọng toà án đất nước sẽ cai trị chống lại tội
ác. Nhưng HĐCMQG đã đi quá khỏi sự cứu xét và những nhiệt tình của thời điểm của
biến cố và đã đưa ra được một văn bản mới trên nền tảng luật pháp quốc gia qua
nghị quyết ngày 15 tháng Bẩy.” Lãnh đạo của một làng nhỏ tại Bordeaux thẳng thừng
hơn: “Lúc đầu chúng tôi không chấp nhận nghị quyết của các vị vì coi nó xung đột
với các nguyên tắc chung. Nhưng sau khi suy nghĩ kỹ, chúng tôi thà chịu đựng một
ông vua bất tài và lừa gạt còn hơn bị buộc phải đối mặt với sự kinh khủng của nội
chiến ngoại chiến.”
Những người khác tuyên bố gắn bó với luật pháp ngay
trong lúc vẫn nhấn mạnh sự hoài nghi sâu sắc của họ liên quan tới quyết định của
HĐCMQG. Theo quan điểm các viên chức ở hải cảng Brest trong vùng Breton, đất nước
giờ có lẽ được đặt trong tay của một người mà qua sự chạy trốn và bản tuyên bố
của ông đã tự tố giác ông là kẻ thù lớn nhất của chúng ta. Một thị trấn khác
trong vùng Brittany đồng ý chấp nhận Louis là vua của họ chỉ vì: “Chúng tôi được
lệnh phải chấp nhận theo luật mà thôi.”
Còn các vị lãnh đạo tại Montpellier, những người mạnh mẽ thúc đẩy cho một
nền cộng hòa đã chấp nhận nghị quyết với
sự mỉa mai: “Ở trong xã hội, người ta chỉ có thể lựa chọn giữa các loại xiềng xích
khác nhau mà thôi.” Trong tình thế hiện tại, họ chẳng có lựa chọn nào khác ngoài
việc đặt mình bên dưới sự trói buộc đầy vinh dự và hữu ích của luật pháp. Một vài
phe nhóm tỏ rõ rằng sự chấp nhận của họ đối với nghị quyết của Hội Đồng có tính
đột xuất và có điều kiện tùy theo hành vi tốt xấu của nhà vua. Họ sẽ chỉ chấp
nhận khi nhà vua tiếp tục xử dụng uy quyền của mình để duy trì Hiến Pháp. Họ chỉ
chấp nhận khi ông ta công nhận rằng làm vua là để phục vụ nhân dân chứ không phải
ngược lại.” Có một số rất nhỏ chỉ trích Hội Đồng thậm tệ. Nhóm Jacobins tại Périgeux thì không chắc rằng
những nghị quyết trước đây có phù hợp với tiếng nói của lương tâm và ý nguyện
chung của dân tộc không. Họ cảnh báo các đại biểu đừng bao giờ quên rằng: “các
vị chỉ là một bộ phận của ý dân.” Nếu họ muốn được tuân thủ trong tương lai, họ
không được bỏ qua sự quan trọng của việc duy trì niềm tin tưởng chung của nhân
dân. Quả thực, trên dưới một tá các phe nhóm những người đáp trả chỉ đồng ý chấp
nhận nghị quyết nếu Hội Đồng thấy ngay sự thay thế chính Hội Đồng. Đây là thời
cao điểm mà các đại biểu nên giã từ trở về nhà và để những người khác thay thế.
Ngược lại, như một thị trấn cảnh báo thẳng thừng: “Sư kiên quyết của các ngài sẽ
bị coi là ngoan cố.”
Sự chạy trốn của Louis XVI tới Varennes đã làmrung động
xã hội vùng miền nước Pháp tới tận gốc rễ. Vào cuối thời kỳ hoang mang lưng chừng
và sau những cuộc tranh luận căng thẳng, các ý kiến từ từ biến thành chống đối
mạnh mẽ sự cai trị của nhà vua. Những diễn văn mà ít nhất cũng hiểm độc như những
diễn văn phát xuất từ Paris đã lan tỏa khắp nước. Mặc dù chỉ một thiểu số nhỏ thị trấn đã có vị
thế tập thể đồng ý truất phế nhà vua và tạo dựng nền cộng hòa, các cá nhân đã
chuyển biến qua vị thế đó đã xuất hiện và đã đẩy mạnh quan điểm của họ tới hầu
như mọi vùng miền đất nước. Khắp nơi, người ta tranh cãi về tư tưởng và cứu xét
tới khả năng của một sự thay đổi cả nền tảng của chính quyền, ngay cả khi một sự
thay đổi như vậy đã bị đa số từ chối. Phần lớn các phe nhóm gửi văn bản chấp nhận
đã công khai hay ngầm bày tỏ rằng họ được chuẩn bị để tuân thủ quyết định của Hội
Đồng, ngay cả khi quyết định đó liên quan tới việc chiếm quyền lực vĩnh viễn bởi
chính Hội Đồng. Quả thực không hề có một
bức thư đơn lẻ nào lên án việc tạm ngưng quyền hạn của nhà vua vào ngày 21 tháng
Sáu. Mười bốn tháng sau, khi một tân Hội
nghị Quốc Gia tạo nên nền cộng hòa, đa số
người dân Pháp cả ở tỉnh lỵ lẫn Paris có lẽ đã suy nghĩ lại về khả năng có thể
sống trong một nước Pháp không cần có nhà vua hiện tại, hay có lẽ bất cứ ông
vua nào nữa.
No comments:
Post a Comment